ترجمه ِ ۱۹۵ ـ خداوند درخواست آنها را پذیرفت; (و فرمود:) من عمل هیچ عمل کننده اى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد; شما هم نوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانه هاى خود بیرون رانده شدند، و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، به یقین گناهانشان را مى بخشم; و آنها را در باغ هاى بهشتى، که از زیر درختانش نهرها جارى است، وارد مى کنم. این پاداشى است از طرف خداوند; و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است.
شان نزول آیات پیشین سخن درباره صاحبان عقل و خرد بود، و در این آیه، نتیجه اعمال آنها را مورد توجه قرار مى دهد، شروع آیه با «فاء تفریع» روشن ترین دلیل این پیوند است. با این حال، شأن نزول هائى براى آیه در روایات و کلمات مفسران آمده است که البته منافاتى با پیوستگى آیه با آیات قبل ندارد. از جمله نقل شده است: «ام سلمه» (یکى از همسران رسول خدا) خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: در قرآن از جهاد، هجرت و فداکارى مردان، فراوان بحث شده، آیا زنان هم در این قسمت سهمى دارند؟ آیه فوق نازل شد و به این سؤال پاسخ گفت و نیز نقل شده: على(علیه السلام) هنگامى که با «فَواطم» (فاطمه بنت اسد و فاطمه دختر پیامبر و فاطمه دختر زبیر) از «مکّه» به «مدینه» هجرت کرد، و «ام ایمن» یکى دیگر از زنان با ایمان در بین راه نیز به آنها پیوست، آیه فوق نازل گردید همان طور که اشاره کردیم وجود این شأن نزول ها براى آیه فوق، منافاتى با پیوستگى آن با آیات قبل ندارد همان طور که بین این دو شأن نزول نیز منافاتى نیست.
تفسیر در پنج آیه گذشته، فشرده اى از ایمان، برنامه هاى عملى و درخواست هاى صاحبان فکر و خرد و نیایش هاى آنها بیان شد، به دنبال آن در این آیه مى فرماید: «پروردگارشان، بلافاصله درخواست آنها را پذیرفت» ( فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ ). تعبیر به رَبُّهُمْ: «پروردگارشان» حکایت از نهایت لطف و مرحمت پروردگار نسبت به آنان دارد. آن گاه براى این که اشتباه نشود و ارتباط پیروزى و نجات آدمى با اعمال و کردار او قطع نگردد، بلافاصله مى فرماید: «من هرگز عمل هیچ عمل کننده اى از شما را ضایع نمى کنم» ( أَنِّی لا أُضیعُ عَمَلَ عامِل مِنْکُمْ ). در این جمله هم اشاره به اصل عمل شده و هم اشاره به عامل و کننده کار، تا معلوم شود محور اصلى پذیرش و استجابت دعا، اعمال صالح ناشى از ایمان است و درخواست هائى فوراً به اجابت مى رسد که بدرقه آن عمل صالح بوده باشد. سپس براى این که تصور نشود این وعده الهى اختصاص به دسته معینى دارد، صریحاً مى فرماید: «این عمل کننده خواه مرد باشد یا زن تفاوتى نمى کند» ( مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثى ). زیرا همه شما در آفرینش به یکدیگر بستگى دارید «بعضى از شما از بعض دیگر تولد یافته اید» زنان از مردان و مردان از زنان ( بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض ). جمله «بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض» ممکن است اشاره به این باشد که: شما همه پیروان یک آئین و طرفدار یک حقیقت هستید و با یکدگر همکارى دارید، بنابراین، دلیلى ندارد که خداوند، در میان شما تبعیض قائل شود. پس از آن نتیجه گیرى مى شود که: «بنابراین، تمام کسانى که در راه خدا هجرت کرده اند، از خانه و وطن خود بیرون رانده شده اند، در راه خدا آزار دیده اند و جهاد کرده و کشته داده اند، نخستین احسانى که از طرف خداوند در حق آنان خواهد شد این است که خداوند، قسم یاد کرده گناهان آنها را خواهد بخشید و تحمل این شدائد و رنج ها را کفاره گناهانشان قرار مى دهد تا به کلى از گناه پاک شوند» ( فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی سَبیلی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لاَ ُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ ). سپس مى فرماید: علاوه بر این که گناهان آنها را مى بخشم به طور مسلّم «آنها را در بهشتى جاى مى دهم که از زیر درختان آن، نهرها در جریان است و مملوّ از انواع نعمت ها است» ( وَ لاَُدْخِلَنَّهُمْ جَنّات تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهارُ ). «این پاداشى است که به پاس فداکارى آنها از ناحیه خداوند، به آنها داده مى شود و بهترین پاداش ها و اجرها در نزد پروردگار است» ( ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَ اللّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ ). اشاره به این که پاداش هاى الهى براى مردم این جهان، به طور کامل قابل توصیف نیست همین اندازه باید بدانند که از هر پاداشى بالاتر است. از آیه فوق، به خوبى استفاده مى شود: نخست باید در پرتو اعمال صالح از گناهان پاک شد، سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمت هاى او گردید; زیرا در آغاز مى فرماید: «لاَ ُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ» سپس «وَ لاَُدْخِلَنَّهُمْ جَنّات...» ، به عبارت دیگر، بهشت جاى پاکان است و تا کسى پاک نشود در آن راه نخواهد یافت.
آیه فوق، همانند آیات بسیار دیگر از قرآن مجید، زن و مرد را در پیشگاه خدا و در وصول به مقامات معنوى در شرائط مشابه، یکسان مى شمارد و هرگز اختلاف جنسیت و تفاوت ساختمان جسمانى و به دنبال آن پاره اى از تفاوت ها در مسئولیت هاى اجتماعى را دلیل بر تفاوت میان این دو، از نظر به دست آوردن تکامل انسانى نمى شمارد، بلکه هر دو را از این نظر کاملاً در یک سطح قرار مى دهد، لذا آنها را با هم ذکر کرده است. این موضوع درست به آن میماند که از نظر انضباط ادارى یک نفر را به عنوان رئیس، انتخاب مى کنند و دیگرى را به عنوان معاون و یا عضو، رئیس باید توانائى بیشتر و یا تجربه و اطلاعات وسیع ترى در کار خود داشته باشد، ولى این تفاوت، و سلسله مراتب هرگز دلیل بر این نیست که شخصیت انسانى و ارزش وجودى رئیس از معاون یا کارمندانش بیشتر است. قرآن مجید با صراحت مى گوید: وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیْها بِغَیْرِ حِساب: «هر کس از مرد و زن عمل شایسته انجام دهد و ایمان داشته باشد داخل بهشت خواهد شد و بدون حساب، روزى داده مى شود (و از مواهب روحانى و جسمانى آن جهان برخوردار مى گردد). و در آیه دیگر مى خوانیم: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ: «هر کس از مرد و زن، عمل صالح انجام دهد و مؤمن باشد به او حیات و زندگى پاکیزه اى مى بخشیم و پاداش آنها را طبق بهترین عمل آنها خواهیم داد» این آیات، و آیات دیگر در عصر و زمانى نازل گردید که بسیارى از ملل دنیا در انسان بودن جنس زن، تردید داشتند و آن را یک موجود نفرین شده، و سرچشمه گناه، انحراف و مرگ مى دانستند!. بسیارى از ملل پیشین، حتى معتقد بودند: عبادات زن در پیشگاه خدا مقبول نیست. بسیارى از یونانى ها زن را یک موجود پلید و از عمل شیطان مى دانستند. رومى ها و بعضى از یونانى ها معتقد بودند: اصولاً زن داراى روح انسانى نیست و بنابراین روح انسانى منحصراً در اختیار مردان است. جالب این که تا همین اواخر علماى مسیحى در اسپانیا در این باره بحث مى کردند که آیا زن مثل مرد، روح انسانى دارد و روح او بعد از مرگ جاودان خواهد ماند یا نه؟ و پس از مباحثاتى به اینجا رسیدند که چون روح زن برزخى است میان روح انسان و حیوان، جاویدان نیست به جز روح مریم! 3 از اینجا روشن مى شود این که: پاره اى از افراد بى اطلاع، گاهى اسلام را متهم مى کنند که اسلام دین مردها است نه زن ها، چه اندازه از حقیقت دورند، به طور کلى اگر در پاره اى از قوانین اسلام، به خاطر تفاوت هاى جسمى و عاطفى که میان زن و مرد وجود دارد تفاوت هائى از نظر مسئولیت هاى اجتماعى دیده مى شود، به هیچ وجه به ارزش معنوى زن لطمه نمى زند، و از این لحاظ، زن و مرد با یکدیگر تفاوتى ندارند و درهاى سعادت به طور یکسان به روى هر دو باز است، چنان که در آیه مورد بحث خواندیم: بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض: «همه از یک جنس و یک جامعه هستید».
لَا تَسْتَقِلُّوا قَلِيلَ الرِّزْقِ فَتُحْرَمُوا كَثِيرَه؛ رزق و روزی کم را ناچیز نشماریدزیرا این کار، شما را از رزق و روزی فراوان منع می کند(بحارالانوار،ج75،ص347)
ترجمه ۱۸۶ ـ به یقین (همه شما) در اموال و جان هاى خود، آزمایش مى شوید! و از کسانى که پیش از شما به آنها کتاب (آسمانى) داده شده (یهود)، و (همچنین) از مشرکان، سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید! و اگر استقامت کنید و تقوا پیشه سازید، (شایسته تر است; زیرا) این از کارهاى محکم و قابل اطمینان است.
شان نزول هنگامى که مسلمانان، از «مکّه» به «مدینه» مهاجرت نمودند و از خانه و زندگى خود دور شدند، مشرکان دست تجاوز به اموال آنها دراز کرده، آنها را به تصرف خود در آوردند و به هر کس دست مى یافتند، از اذیت و آزار زبانى و بدنى فروگذار نمى کردند. و به هنگامى که به «مدینه» آمدند، در آنجا گرفتار بدگوئى و آزار یهودیان «مدینه» شدند، مخصوصاً یکى از آنان به نام «کعب بن اشرف» شاعرى بد زبان و کینه توز بود، که پیوسته پیامبر و مسلمانان را به وسیله اشعار خود، هجو مى کرد و مشرکان را بر ضد آنها تشویق مى نمود، حتى زنان و دختران مسلمان را موضوع غزلسرائى و عشقبازى خود قرار مى داد. خلاصه کار وقاحت را به جائى رسانید که پیامبر(صلى الله علیه وآله) ناچار دستور قتل او را صادر کرد و به دست مسلمانان کشته شد. آیه فوق طبق روایاتى که از مفسران نقل شده، اشاره به این موضوعات مى کند و مسلمانان را به ادامه مقاومت تشویق مى نماید.
تفسیر با توجه به آنچه در شأن نزول آمد، مسلمانان به هنگام مهاجرت به «مدینه» سخت از سوى دشمنان تحت فشار، و مورد انواع آزارها قرار مى گرفتند، آیه فوق آنها را دعوت به استقامت مى کند و از آینده درخشانى که در انتظار آنها است، اجمالاً خبر مى دهد. نخست مى فرماید: «شما در جان و مالتان، مورد آزمایش قرار خواهید گرفت» ( لَتُبْلَوُنَّ فی أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ). اصولاً این جهان صحنه آزمایش است، که به ناگزیر باید خود را آماده مقابله با حوادث و رویدادهاى سخت و ناگوار کنید، و این در حقیقت هشدار و آماده باشى است به همه مسلمانان که گمان نکنند، حوادث سخت زندگى آنها، پایان یافته و یا مثلاً با کشته شدن «کعب بن اشرف » ، شاعر بد زبان پرخاشگر و آشوب طلب، دیگر ناراحتى و زخم زبان از دشمن نخواهند دید. به همین جهت، در جمله بعد مى فرماید: «به طور مسلّم در آینده از اهل کتاب (یهود و نصارى) و مشرکان سخنان ناراحت کننده فراوانى خواهید شنید» ( وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مِنَ الَّذینَ أَشْرَکُوا أَذىً کَثیراً ). مسأله شنیدن سخنان ناسزا از دشمن با این که جزء آزمایش هائى است که در آغاز آیه آمده، ولى به خصوص در اینجا به آن تصریح شده، و این به خاطر اهمیت فوق العاده اى است که این موضوع، در روح انسان هاى حساس و با شرف دارد، چه این که طبق جمله مشهور: «زخم هاى شمشیر التیام پذیرند اما زخم زبان التیام نمى یابد»! سپس قرآن به وظیفه اى که مسلمانان در برابر این گونه حوادث سخت و دردناک دارند، اشاره کرده، مى فرماید: «اگر استقامت به خرج دهید، شکیبا باشید، و تقوا و پرهیزکارى پیشه کنید، (از کارهائى است که نتیجه آن روشن است و لذا) هر انسان عاقلى باید تصمیم انجام آن را بگیرد» ( وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ ). «عزم» در لغت، به معنى «تصمیم محکم» است و گاهى به هر چیز محکم نیز گفته مى شود، بنابراین «مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ» به معنى کارهاى شایسته اى است که انسان باید روى آن تصمیم بگیرد یا به معنى هر گونه کار محکم و قابل اطمینانى است. تقارن «صبر» و «تقوا» در آیه، گویا اشاره به این است که: بعضى افراد در عین استقامت و شکیبائى، زبان به ناشکرى و شکایت باز مى کنند، ولى مؤمنان واقعى صبر و استقامت را همواره با تقوا مى آمیزند، و از ناشکرى و شکایت دورند.
ترجمه ۱۷۶ ـ کسانى که در راه کفر، شتاب مى کنند، تو را غمگین نسازند! به یقین، آنها هرگز زیانى به خداوند نمى رسانند. (به علاوه) خدا مى خواهد (آنها را به حال خودشان واگذارد; و در نتیجه،) بهره اى براى آنها در آخرت قرار ندهد. و براى آنها مجازات بزرگى است! ۱۷۷ ـ (آرى،) کسانى که ایمان را دادند و کفر را خریدارى کردند، هرگز به خدا زیانى نمى رسانند; و براى آنها، مجازات دردناکى است!
تفسیر در نخستین آیه مورد بحث، روى سخن به پیامبر(صلى الله علیه وآله) است که به دنبال حادثه دردناک احد، خداوند او را تسلیت مى گوید، مى فرماید: «اى پیامبر! از این که مى بینى جمعى در راه کفر بر یکدیگر پیشى مى گیرند، و گویا با هم مسابقه گذاشته اند، هیچ گاه غمگین مباش»! ( وَ لا یَحْزُنْکَ الَّذینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ ). «زیرا آنها هرگز هیچگونه زیانى به خداوند نمى رسانند» ( إِنَّهُمْ لَنْ یَضُرُّوا اللّهَ شَیْئاً ). بلکه خودشان در این راه زیان مى بینند، اصولاً نفع و ضرر، و سود و زیان براى موجوداتى است که وجودشان از خودشان نیست، اما خداوند ازلى و ابدى که از هر جهت بى نیاز است و وجودش نا محدود، کفر و ایمان مردم و کوشش ها و تلاش هاى آنها در این راه چه اثرى براى خداوند مى تواند داشته باشد؟ آنها هستند که در پناه ایمان، تکامل مى یابند و به خاطر کفر، تنزل و سقوط مى کنند. به علاوه خلافکارى هاى آنها فراموش نخواهد شد و به نتیجه اعمال خود خواهند رسید. و اگر مى بینى آنها به اراده خود راه کفر را در پیش مى گیرند «خدا مى خواهد (آنها را در این راه، آزاد بگذارد و چنان به سرعت راه کفر را بپویند) که کمترین بهره اى در آخرت نداشته باشند، بلکه عذاب عظیم در انتظار آنها باشد» ( یُریدُ اللّهُ أَلاّ یَجْعَلَ لَهُمْ حَظّاً فِی الآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ ). در حقیقت آیه مى گوید: اگر آنها در راه کفر بر یکدیگر پیشى میگیرند، نه به خاطر این است که خدا نمى تواند جلو آنها را بگیرد، بلکه خدا آزادى عمل به آنها داده تا هر چه مى توانند انجام دهند و نتیجه اش محرومیت کامل آنها از مواهب جهان دیگر است، بنابراین، آیه نه تنها دلالت بر جبر ندارد، بلکه یکى از دلائل آزادى اراده است. و در آیه بعد، مطلب را به طور وسیع تر، عنوان کرده، مى فرماید: نه تنها افرادى که به سرعت در راه کفر، پیش مى روند چنین هستند، «بلکه تمام کسانى که به نوعى راه کفر را پیش گرفته اند و ایمان را داده و در مقابل آن، کفر خریدارى نموده اند، هرگز به خدا زیان نمى رسانند» و زیان آن، دامنگیر خودشان مى شود ( إِنَّ الَّذینَ اشْتَرَوُا الْکُفْرَ بِالإِیْمانِ لَنْ یَضُرُّوا اللّهَ شَیْئاً ). و در پایان آیه مى فرماید: «و براى آنها عذاب دردناکى است» ( وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ ). این تفاوت در تعبیر که در اینجا «عذاب الیم» و در آیه قبل «عذاب عظیم» ذکر شده، به خاطر آن است که آنها در مسیر کفر با سرعت بیشترى پیش مى رفتند.
دو نفر مثل عبدالله‌بن اُبیّ از سران منافقان، و ابوذر غفاری را تصوّر کنید که در جنگ تبوک نقش داشته‌اند. عبدالله‌بن اُبیّ از آنها است که نرفتن به میدان را به رفتن ترجیح داد؛ ولی ابوذر رفتن را ترجیح داد.
علّت رفتن یکی و نرفتن دیگری چیست؟ شرایط نسبت به هر دو یکسان بود: هر دو خواهانِ ماندن پیش زن و بچّه بودند. ازطرفی، ندای جنگ برای هر دوی آنان بود. حالت دیگری که در هر دو بود، قدرت تصمیم و اختیارِ رفتن و نرفتن بود؛ امّا هنگام تصمیم‌گیری و حرکت، یکی رفتن را انتخاب کرد و دیگری ماندن را. امّا چه شد که این رفت و آن نرفت؟
منشأ هر دو تصمیم، ایمان و عدم ایمان است. وقتی این دو را بشکافیم، باز به امر اختیاری برمیگردد. بنابراین، خدا منافقان را از رسیدن به شهادت و درک فیض بزرگ آن ممنوع نکرد، بلکه آنان خود این راه را انتخاب کردند. حرکت ابوذر هم براثرِ اراده‌ی خاصِّ خدا نسبت به او نبوده، به‌گونه‌ای که اختیار را از او سلب کرده باشد؛ بلکه عمل او اختیاری بوده و در‌عین‌حال میشود آن را به خدا هم نسبت داد.
برادران دینی من، شما وارث این اسلحه ی از دست افتاده ی من هستید، شما هستید که جاي خالی مرا پر می کنید . وصیت می کنم که هرگز با دشمنان اسلام سر سازش نگیرید و همیشه گوش به فرمان امام خمینی رهبر انقلاب باشید.
وصیت من این است که قدر این امام بزرگوار را بدانید و او را بهتر بشناسید، چون او کسی است که همه‌ی ما را که داشتیم به سوی بدترین کارهای زمان طاغوت می‌رفتیم نجات داد و ما را راهنمایی کرد.
بخشی از وصیت نامه (در جبهه مقاومت، سال 1394 ):
من از هر کس که به ولایت امام خامنه‌ای (مد ظله العالی) بدبین باشد، برای همیشه دلگیر و ناراحت هستم.
خدایا! به عفو تو امید دارم خداوندا ! در دستان من چیزی نیست؛ نه برای عرضه [چیزی دارند] و نه قدرت دفاع دارند، اما در دستانم چیزی را ذخیره کرده ام که به این ذخیره امید دارم و آن روان بودن پیوسته به سمت تو است. وقتی آنها را به سمتت بلند کردم، وقتی آنها را برایت بر زمین و زانو گذاردم، وقتی سلاح را برای دفاع از دینت به دست گرفتم؛ اینها ثروتِ دست من است که امید دارم قبول کرده باشی.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید