بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اَلسَّلامُ عَلَیکمْ یا اَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّة یا زهراء سلام الله علیها *****************
* هشت توصیه امام هشتم برای روزهای آخر شعبان
* اباصلت (سلام الله علیه) می‌گوید: در آخرین جمعه شعبان خدمت امام رضا علیه‌السلام رسیدم. فرمود:
* ای اباصلت، بیشترِ ماه شعبان سپری شده و امروز آخرین جمعه شعبان است، پس در روزهای باقیمانده کوتاهی‌های روزهای گذشته را جبران بکن و باید به آنچه برایت مهم است اقدام کنی:
1_ زیاد دعا کن 2_ زیاد استغفار کن 3_ زیاد قرآن تلاوت کن 4_ از گناهانت به درگاه خدا توبه کن تا خالصانه به ماه خدا وارد شوی 5_ هر امانتی که گردنت هست ادا کن 6_ تمام کینه‌هایی که در دلت نسبت به مؤمنان داری، از دل بیرون کن 7_ هر گناهی که به آن مبتلا هستی از آن دست بکش و تقوای خدا پیشه کن و در آشکار و پنهان بر خدا توکل کن... 8_ و در روزهای باقیمانده این ماه بسیار بگو: * اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَی مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ * خداوندا اگر در روزهای گذشته شعبان ما را نیامرزیدی، پس در روزهای باقیمانده بیامرز
* عیون اخبار الرضا علیه السلام ج۲ ص۵۱ * بحارالانوار ج ۹۴ ص۷۳
***************** * هرگونه تبلیغات در صورت انجام ارتباطی به این وبلاگ ندارد
* استفاده از کلیه مطالب با ذکر صلوات آزاد است
سلامتی و تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام، هدیه به ساحت مقدس حضرت زهراء سلام الله علیها، ائمه اطهار علیهم السلام، امام خامنه ای حفظه الله تعالی و ارواح طیبه شهداء صلوات الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم
ترجمه: ۹۰ -اى كسانى كه ايمان آورده ايد شراب و قمار و بتها و ازلام ( كه يك نوع بخت آزمائى بوده ) پليدند و از عمل شيطانند از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد . ۹۱ -شيطان مىخواهد در ميان شما بوسيله شراب و قمار عداوت ايجاد كند ، و شما را از ذكر خدا و از نماز باز دارد آيا ( با اينهمه زيان و فساد و با اين نهى اكيد ) خوددارى خواهيد كرد ؟! ۹۲ -و اطاعت خدا و اطاعت پيامبر كنيد و ( از مخالفت فرمان او ) بترسيد ، و اگر روى برگردانيد ( و مخالفت نمائيد مستحق مجازات خواهيد بود ) و بدانيد بر پيامبر ما جز ابلاغ آشكار چيز ديگرى نيست ( و اين وظيفه را در برابر شما انجام داده است).
شان نزول: در تفاسير شيعه و اهل تسنن شان نزولهاى مختلفى درباره آيه نخست ذكر شده است ، كه تقريبا با يكديگر شباهت دارند از جمله اينكه در تفسير در المنثور از سعد بن وقاص چنين نقل شده كه مىگويد : اين آيه در باره من نازل گرديد ، مردى از انصار غذائى تهيه كرده بود و ما را دعوت كرد ، جمعى در مجلس ميهمانى او شركت كردند ، و علاوه بر صرف غذا شراب نوشيدند و اين قبل از تحريم شراب در اسلام بود ، هنگامى كه مغز آنها از شراب گرم شد شروع به ذكر افتخارات خود كردند ، كم كم كار بالا گرفت و به اينجا رسيد كه يكى از آنها استخوان شترى را برداشت و بر بينى من كوبيد و آن را شكافت ، من خدمت پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) رسيدم و اين جريان را عرض كردم در اين موقع آيه فوق نازل شد . از مسند احمد و سنن ابى داود و نسائى و ترمذى چنين نقل شده است كه عمر ( كه طبق تصريح تفسير فى ظلال جلد سوم صفحه 33 علاقه شديد به نوشيدن شراب داشت ) دعا مىكرد ، و مىگفت : خدايا بيان روشنى در مورد خمر براى ما بفرما ، هنگامى كه آيه سوره بقره ( يسئلونك عن الخمر و الميسر ... ) ( بقره - 219 ) نازل شد پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) آيه را براى او قرائت كرد ولى او باز به دعاى خود ادامه مىداد ، و مىگفت : خدايا بيان روشنترى در اين زمينه بفرما ، تا اينكه آيه سوره نساء ( يا ايها الذين آمنوا لا تقربوا الصلوة و انتم سكارى ) ( نساء 43 ) نازل شد ، پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) آن را نيز بر او خواند ، باز به دعاى خود ادامه مىداد ! ، تا اينكه سوره مائده ( آيه مورد بحث ) كه صراحت فوق العادهاى در اين موضوع دارد ، نازل گرديد ، هنگامى كه پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) آيه را بر او خواند ، گفت : انتهينا انتهينا ! از نوشيدن شراب خوددارى مىكنيم ، خوددارى مىكنيم ! .
تفسیر حكم قطعى درباره شراب و مراحل تدريجى آن همانطور كه در جلد سوم اين تفسير صفحه 396 ذيل آيه 43 سوره نساء اشاره كرديم ، شرابخوارى و ميگسارى در زمان جاهليت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت يك بلاى عمومى در آمده بود ، تا آنجا كه بعضى از مورخان مىگويند عشق عرب جاهلى در سه چيز خلاصه مىشد : شعر و شراب و جنگ ! ، و نيز از روايات استفاده مىشود كه حتى بعد از تحريم شراب مساله ممنوعيت آن براى بعضى از مسلمانان فوق العاده سنگين و مشكل بود ، تا آنجا كه مىگفتند : ما حرم علينا شىء اشد من الخمر : هيچ حكمى بر ما سنگينتر از تحريم شراب نبود . روشن است كه اگر اسلام مىخواست بدون رعايت اصول روانى و اجتماعى با اين بلاى بزرگ عمومى به مبارزه برخيزد ممكن نبود ، و لذا از روش تحريم تدريجى و آماده ساختن افكار و اذهان براى ريشه كن كردن ميگسارى كه به صورت يك عادت ثانوى در رگ و پوست آنها نفوذ كرده بود ، استفاده كرد ، به اين ترتيب كه نخست در بعضى از سوره هاى مكى اشاراتى به زشتى اين كار نمود ، چنانكه در آيه 67 سوره نحل مىخوانيم و من ثمرات النخيل و الاعناب تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا از ميوه هاى درخت نخل و انگور ، مسكرات و روزيهاى پاكيزه فراهم مىكنيد . در اينجا سكر يعنى مسكر و شرابى را كه از انگور و خرما مىگرفتند درست در مقابل رزق حسن قرار داده است ، و آن را يك نوشيدنى ناپاك و آلوده شمرده است. ولى عادت زشت شرابخورى از آن ريشه دارتر بود ، كه با اين اشاره ها ريشه كن شود ، بعلاوه شراب بخشى از درآمدهاى اقتصادى آنها را نيز تامين مىكرد لذا هنگامى كه مسلمانان به مدينه منتقل شدند و نخستين حكومت اسلامى تشكيل شد ، دومين دستور در زمينه منع شرابخوارى به صورت قاطعترى نازل گشت ، تا افكار را براى تحريم نهائى آماده تر سازد ، در اين موقع بود كه آيه 219 سوره بقره نازل گرديد يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيهما اثم كبير و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما - در اين آيه ضمن اشاره به منافع اقتصادى مشروبات الكلى براى بعضى از جوامع همانند جامعه جاهليت ، اهميت خطرات و زيانهاى بزرگ آن را كه به درجات از منافع اقتصادى آن بيشتر است يادآورى مىشود .به دنبال آن در آيه 43 سوره نساء يا ايها الذين آمنوا لا تقربوا الصلوة و انتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون به مسلمانان صريحا دستور داده شد كه درحال مستى هرگز نماز نخوانند تا بدانند با خداى خود چه مىگويند. البته مفهوم اين آيه آن نبود كه در غير حال نماز ، نوشيدن شراب مجاز بود ، بلكه برنامه همان برنامه تحريم تدريجى و مرحله به مرحله بود ، و به عبارت ديگر اين آيه نسبت به غير حال سكوت داشت و صريحا چيزى نمىگفت. آشنائى مسلمانان به احكام اسلام و آمادگى فكرى آنها براى ريشه كن ساختن اين مفسده بزرگ اجتماعى كه در اعماق وجود آنها نفوذ كرده بود ، سبب شد كه دستور نهائى با صراحت كامل و بيان قاطع كه حتى بهانه جويان نيز نتوانند به آن ايراد گيرند نازل گرديد ، كه همين آيه مورد بحث بوده باشد. جالب توجه اينكه در اين آيه با تعبيرات گوناگون ممنوعيت اين كار مورد تاكيد قرار گرفته است: ۱ -آيه با خطاب يا ايها الذين آمنوا شروع شده اشاره به اينكه مخالفت با اين حكم با روح ايمان سازگار نيست. ۲ -بعد از آن كلمه انما كه براى حصر و تاكيد است به كار رفته. ۳ -شراب و قمار همرديف انصاب بتهائى كه شكل مخصوصى نداشتند و تنها قطعه سنگى بودند ) ذكر شده است و نشان مىدهد ، خطر شراب و قمار به قدرى زياد است كه در رديف بت پرستى قرار گرفته ، به همين دليل در روايتى از پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) مىخوانيم شارب الخمر كعابد الوثن : شرابخوار همانند بت پرست است : ۴ -شراب و قمار و همچنين بت پرستى و ازلام ( يك نوع بختآزمائى ) همگى به عنوان رجس و پليدى شمرده شده اند ( انما الخمر و الميسر و الانصاب و الازلام رجس). ۵ -تمام اين اعمال جزء اعمال شيطانى قلمداد شده است ( من عمل الشيطان). 6 -سرانجام فرمان قاطع براى اجتناب از آنها را صادر كرده ومىفرمايد ( فاجتنبوه). ضمنا بايد توجه داشت كه اجتناب مفهومى رساتر از نهى دارد ، زيرا معنى اجتناب فاصله گرفتن و دورى كردن و نزديك نشدن است كه بمراتب از جمله ننوشيد رساتر مىباشد . ۷ -در پايان اين آيه مىگويد : اين دستور به خاطر آن است كه شما رستگار شويد ( لعلكم تفلحون). يعنى بدون آن رستگارى ممكن نيست.
۸ -در آيه بعد به پاره اى از زيانهاى آشكار شراب و قمار پرداخته نخست مىگويد : شيطان مىخواهد از طريق شراب و قمار در ميان شما تخم عداوت و دشمنى بپاشد و از نماز و ذكر خدا باز دارد ( انما يريد الشيطان ان يوقع بينكم العداوة و البغضاء فى الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكر الله و عن الصلوة ) ۹ -در پايان اين آيه به عنوان يك استفهام تقريرى ، مىگويد : آيا شما خود دارى خواهيد كرد ؟ ( فهل انتم منتهون). يعنى پس از اينهمه تاكيد باز جاى بهانه جوئى يا شك و ترديد در مورد ترك اين دو گناه بزرگ باقى مانده است ؟ ! و لذا مىبينيم كه حتى عمر كه تعبيرات آيات گذشته را بخاطر علاقه اى كه ( طبق تصريح مفسران عامه ) به شراب داشت وافى نمىدانست پس از نزول اين آيه ، گفت كه اين تعبير كافى و قانع كننده است. ۱۰ -و در آيه سوم به عنوان تاكيد اين حكم نخست به مسلمانان دستور مىدهد كه خدا و پيامبرش را اطاعت كنند و از مخالفت او بپرهيزند ( و اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و احذروا). و سپس مخالفان را تهديد مىكند كه اگر از اطاعت فرمان پروردگار سر باز زنند ، مستحق كيفر و مجازات خواهند بود و پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) وظيفه اى جز ابلاغ آشكار ندارد ( فان توليتم فاعلموا انما على رسولنا البلاغ المبين). اثرات مرگبار شراب و قمار گرچه در ذيل آيه 219 بقره جلد دوم تفسير نمونه صفحه 74 تا 79 بحثهاى فشرده اى پيرامون ضررهاى اين دو بلاى اجتماعى ذكر شده است ، ولى در اينجا نيز براى تاكيد مطلب - به عنوان اقتدا به قرآن مجيد - لازم است نكات ديگرى را ياد آور شويم ، اين نكات مجموعهاى است از آمارهاى مختلف كه هر كدام به تنهائى به اندازه یك بحث مشروح براى بيان عمق و عظمت اين زيانها گويا است: ۱ -به موجب آمارى كه در انگلستان درباره جنون الكلى انتشار يافت ، و اين جنون با جنونهاى ديگر در آن مقايسه شده بود ، چنين بدست آمده كه در برابر 2249 ديوانه الكلى فقط 53 ديوانه به علل ديگر وجود داشته است! ۲ -به موجب آمار ديگرى كه از تيمارستانهاى آمريكا بدست آمده 85 درصد از بيماران روانى آنها را بيماران الكلى تشكيل مىدهد ! ۳ -يكى از دانشمندان انگليسى به نام بنتام مىنويسد : مشروبات الكلى در كشورهاى شمالى انسان را كودن و ابله ، و در كشورهاى جنوبى ديوانه مىكند ، سپس مىافزايد : آئين اسلام تمام انواع نوشابه هاى الكلى را تحريم كرده است و اين يكى از امتيازات اسلام مىباشد. ۴ -اگر از كسانى كه در حال مستى دست به انتحار يا جنايت زده و خانه هائى را ويران ساخته و خانمان هائى را بر باد داده اند آمارى تهيه شود ، رقم سرسام آورى را تشكيل مىدهد. ۵ -در فرانسه ، هر روز 440 نفر جان خود را فداى الكل مىكنند ! ۶ -طبق آمار ديگرى تلفات بيماريهاى روانى آمريكا در يكسال دو برابر تلفات آن كشور در جنگ جهانى دوم بوده است و به عقيده دانشمندان در بيماريهاى روانى آمريكا مشروبات الكلى و سيگار نقش اساسى داشته اند! ۷ -به موجب آمارى كه توسط يكى از دانشمندان به نام هوگر به مناسبت بيستمين سالگرد مجله علوم ابراز شد 60 درصد قتلهاى عمدى ، 75 درصد ضرب و جرح ، 30 درصد جرائم ضد اخلاقى ( از جمله زنا با محارم ! ) 20 درصد جرائم سرقت مربوط به الكل و مشروبات الكلى بوده است و به موجب آمارى از همين دانشمند 40 درصد از اطفال مجرم داراى سابقه اثر الكليت هستند . ۸-از نظر اقتصادى تنها در انگلستان زيانهاى ناشى از طريق غيبت كارگران از كار به خاطر الكليسم به 50 مليون دلار در سال ( تقريبا 1750 مليون تومان ) برآورد شده است ، كه اين مبلغ بتنهائى مىتواند هزينه ايجاد هزاران كودكستان و دبستان و دبيرستان را تامين كند ۹ -به موجب آمارى كه در باره زيانهاى مشروبات الكلى در فرانسه انتشار يافته : الكل 137 ميليارد فرانك در سال بر بودجه فرانسه غير از خسارات شخصى به شرح زير تحميل مىكند : 60 ميليارد فرانك خرج دادگسترى و زندانها . 40 ميليارد فرانك خرج تعاون عمومى و خيريه. ۱۰ ميليارد فرانك مخارج بيمارستانها براى الكليها. 70 ميليارد فرانك هزينه امنيت اجتماعى ! و به اين ترتيب روشن مىشود كه تعداد بيماران روانى و بيمارستانها و قتلها و نزاعهاى خونين و سرقتها و تجاوزها و تصادفها با تعداد ميخانه ها تناسب مستقيم دارد. ۱۰ -بزرگترين مؤسسات آمارگيرى آمريكا ثابت كرده است كه قمار در 30 درصد جنايتها دخالت مستقيم دارد. و به موجب آمار ديگرى كه در زمينه جرائم قماربازان منتشر شده با نهايت تاسف مىبينيم كه 90 درصد جيب برى . 50 درصد جرائم جنسى. 10 درصد فساد اخلاق. 30 درصد از طلاقها. 40 درصد از ضرب و جرحها. و 5 درصد از خودكشيها بخاطر قمار صورت گرفته است.
ترجمه: ۹۳ -بر كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند گناهى در آنچه خورده اند نيست ( و نسبت به نوشيدن شراب قبل از نزول حكم تحريم مجازات نمىشوند ) مشروط بر اينكه تقوا پيشه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند ، سپس تقوا پيشه كنند و ايمان آورند ، سپس تقوا پيشه كنند و نيكى نمايند ، و خداوند نيكوكاران را دوست مىدارد .
شان نزول در تفسير مجمع البيان و تفسير طبرى و تفسير قرطبى و بعضى ديگر از تفاسير چنين آمده است كه پس از نزول آيه تحريم شراب و قمار ، بعضى از ياران پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) گفتند : اگر اين دو كار اينهمه گناه دارد پس تكليف برادران مسلمان ما كه پيش از نزول اين آيه از دنيا رفته اند و هنوز اين دو كار را ترك نكرده بودند چه مىشود ؟ آيه فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت .
تفسیر در اين آيه در پاسخ كسانى كه نسبت به وضع گذشتگان قبل از نزول تحريم شراب و قمار و يا نسبت به وضع كسانى كه اين حكم هنوز به گوش آنها نرسيده ، و در نقاط دور دست زندگى داشتند مىگويد : آنهائى كه ايمان و عمل صالح داشته اند و اين حكم به آنها نرسيده بوده ، اگر شرابى نوشيده اند و يا از درآمد قمار خورده اند گناهى بر آنها نيست ( ليس على الذين آمنوا و عملوا الصالحات جناح فيما طعموا ) . سپس اين حكم را مشروط به اين مىكند كه آنها تقوا را پيشه كنند و ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند ( اذا ما اتقوا و آمنوا و عملوا الصالحات ) بار ديگر همين موضوع را تكرار كرده ، مىگويد : سپس تقوا پيشه كنند و ايمان بياورند ( ثم اتقوا و آمنوا). و براى سومين بار با كمى تفاوت همين موضوع را تكرار نموده ، مىگويد : سپس تقوا پيشه كنند و نيكى نمايند ( ثم اتقوا و احسنوا). و در پايان آيه مىفرمايد : خداوند نيكوكاران را دوست مىدارد ( و الله يحب المحسنين. درباره تكرار اين سه جمله ميان مفسران قديم و جديد گفتگو بسيار است بعضى آنها را حمل بر تاكيد كرده اند ، زيرا اهميت موضوع تقوا و ايمان و عمل صالح ايجاب مىكند كه روى آن بطور جدى و مكرر تكيه و تاكيد شود . ولى جمعى از مفسرين معتقدند كه هر يك از اين سه جمله ناظر به حقيقت جداگانه اى است و در زمينه تفاوت آنها احتمالات متعددى داده اند كه بسيارى از آنها دليل و شاهدى ندارد. شايد بهترين سخن در اين زمينه اين است كه گفته شود : منظور از تقوا كه نخستين بار ذكر شده همان احساس مسئوليت درونى است كه انسان را به سوى تحقيق و بررسى درباره دين و نگاه كردن در معجزه پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) و جستجو در باره حق مىكند و نتيجه آن ايمان و عمل صالح است ، و به تعبير ديگر تا مرحله اى از تقوا در وجود انسان نبوده باشد به فكر تحقيق و جستجوى حق نمىافتد ، و بنابر اين نخستين بار كه در آيه فوق سخن از تقوا به ميان آمده اشاره به اين مرحله از تقوا است و اين منافات با آغاز آيه كه مىگويد ليس على الذين آمنوا و عملوا الصالحات ... ندارد ، زيرا ايمان در آغاز آيه ممكن است به معنى تسليم ظاهرى بوده باشد ولى ايمانى كه بعد از تقوا به وجود آيد ايمان واقعى است . و دومين بار كه سخن از تقوا به ميان آمده اشاره به تقوائى است كه در درون جان انسان نفوذ مىكند و اثر آن عميقتر مىگردد و نتيجه آن ايمان مستقر و ثابتى است كه عمل صالح جزء آن است ، لذا در جمله دوم پس از ذكر ايمان سخنى از عمل صالح به ميان نيامده تنها مىفرمايد : ثم اتقوا و آمنوا ... يعنى اين ايمان بقدرى نافذ و ثابت است كه نيازى به ذكر عمل صالح در تعقيب آن نيست. و در مرحله سوم كه گفتگو از تقوا مىكند منظور تقوائى است كه به مرحله عالى خود رسيده بطورى كه علاوه بر دعوت به انجام وظائف حتمى ، دعوت به احسان يعنى كارهاى نيك نيز مىكند حتى كارهائى كه از واجبات نيست . خلاصه اينكه هر يك از اين سه تقوا اشاره به مرحلهاى از احساس مسئوليت و پرهيزگارى است ، مرحله ابتدائى ، مرحله متوسط ، و مرحله نهائى و هر يك قرينهاى در خود آيه دارد كه به اتكاى آن مىتوان مقصود را دريافت. بر خلاف احتمالاتى كه بعضى از مفسرين در تفاوت اين سه تقوا و سه ايمان دادهاند كه فاقد قرينه و شاهد است.
ترجمه: ۹۴ -اى كسانى كه ايمان آورده ايد خداوند شما را به مقدارى شكار كه ( به نزديكى شما مىآيند و ) دستها و نيزه هاى شما به آنها مىرسد ، مىآزمايد ، تا معلوم شود چه كسى از خدا به وسيله ايمان به غيب مىترسد ، و هر كس بعد از آن تجاوز كند مجازات دردناكى خواهد داشت. ۹۵ -اى كسانى كه ايمان آورده ايد شكار را در حال احرام به قتل نرسانيد و هر كس از شما عمدا آنرا به قتل برساند بايد كفاره اى معادل آن از چهار پايان بدهد ، كفاره اى كه دو نفر عادل از شما معادل بودن آنرا تصديق كنند ، و به صورت قربانى به ( حريم ) كعبه برسد ، يا ( بجاى قربانى ) اطعام مستمندان كند يا معادل آن روزه بگيرد تا كيفر كار خود را بچشد ، خداوند از آنچه در گذشته واقع شده عفو كرده است و هر كس تكرار كند خداوند از او انتقام مىگيرد و خداوند توانا و صاحب انتقام است. ۹۶ -صيد دريا و طعام آن براى شما حلال است تا شما و مسافران از آن بهره مند شويد ، ولى مادام كه محرم هستيد صيد صحرا براى شما حرام است واز ( نافرمانى ) خدائى كه به سوى او محشور مىشويد بترسيد .
شان نزول بطوريكه در كتاب كافى و بسيارى از تفاسير نقل شده ، هنگامى كه پيامبر اسلام (صلىالله عليه وآله وسلّم) و مسلمانان در سال حديبيه براى عمره با حال احرام حركت كردند. در وسط راه با حيوانات وحشى فراوانى روبرو شدند ، بطورى كه مىتوانستند آنها را با دست و نيزه ها صيد كنند!. اين شكارها بقدرى زياد بودند كه بعضى نوشته اند دوش بدوش مركبها و از نزديك خيمه ها رفت و آمد مىكردند ، نخستين آيات فوق در اين هنگام نازل شد و مسلمانان را از صيد آنها بر حذر داشت ، و به آنها اخطار كرد كه اين يك نوع امتحان براى آنها محسوب مىشود .
تفسیر احكام صيد در حال احرام اين آيات ناظر به يكى از احكام عمره و حج يعنى مساله شكار حيوانات صحرائى و دريائى در حال احرام مىباشد. نخست اشاره به جريانى كه مسلمانان در سال حديبيه با آن روبرو بودند ، كرده ، مىگويد : اى كسانيكه ايمان آورده ايد ، خداوند شما را با چيزى از شكار مىآزمايد ، شكارهائى كه بقدرى به شما نزديك مىشوند كه حتىبا نيزه و دست مىتوانيد آنها را شكار كنيد ( يا ايها الذين آمنوا ليبلونكم الله بشىء من الصيد تناله ايديكم و رماحكم) از تعبير آيه چنين استفاده مىشود كه مىخواسته به عنوان يك پيشبينى مردم را از جريانى كه در پيش داشتند آگاه سازد ، و نيز معلوم مىشود كه وجود اين همه شكار در دسترس مردم آنجا يك امر بىسابقه بوده است ، و اين يك نوع آزمايش الهى براى مسلمانان محسوب مىشده ، مخصوصا با توجه به نيازى كه آنها به تهيه غذا از گوشت حيوانات داشته اند ، و با توجه به اينكه اين حيوانات به شكل وسوسه انگيزى در اطراف خيمه ها و در گرداگرد آنها رفت و آمد داشته اند ، تحمل محروميت از چنين غذاى آماده آنهم در آن عصر و زمان و براى آن مردم مىتوانست يك آزمايش بزرگ بوده باشد . بعضى گفته اند منظور از اين جمله : كه با دست شما قابل صيد خواهند بود ، اين است كه با دام و تور مىتوانستند آنها را بگيرند ، ولى ظاهر آيه اين است كه حقيقتا ممكن بوده آنها را با خود دست شكار كنند. سپس به عنوان تاكيد مىفرمايد : اين جريان براى آن بوده است كه افرادى كه از خدا با ايمان به غيب مىترسند ، از ديگران شناخته شوند. (ليعلم الله من يخافه بالغيب ) همانطور كه در جلد اول صفحه 356 ذيل آيه 143 سوره بقره گفتيم ، منظور از تعبير به لنعلم ( تا بدانيم ) يا ليعلم ( تا خدا بداند ) و امثال آن ، اين نيست كه خداوند چيزى را نمىدانسته ، و مىخواهد بوسيله آزمايش و امتحان و امثال آن بداند ، بلكه منظور اين است كه مىخواهيم به واقعيت علمى خود جامه عمل و تحقق خارجى بپوشانيم ، زيرا نيتهاى درونى و آمادگىهاى اشخاص به تنهائى كافى براى تكامل و پاداش و كيفر نيست ، بلكه بايد به صورت افعال خارجى پياده شوند تا اين آثار را داشته باشد ، ( براى توضيح بيشتر به ذيل همان آيه مراجعه فرمائيد ) . و در پايان آيه كسانى را كه با اين حكم الهى مخالفت ورزند ، تهديد به عذاب دردناك كرده است. (فمن اعتدى بعد ذلك فله عذاب اليم). گرچه جمله اخير از آيه اجمالا دلالت بر تحريم صيد در حال احرام دارد ، ولى در آيه بعد با صراحت و قاطعيت بيشتر و بطور عموم فرمان تحريم صيد را در حال احرام صادر كرده ، مىگويد : اى كسانى كه ايمان آورده ايد در حال احرام شكار نكنيد ( يا ايها الذين آمنوا لا تقتلوا الصيد و انتم حرم). آيا تحريم صيد ( كه به قرينه آيه بعد شكار صحرائى است ) تمام انواع حيوانات صحرائى را شامل مىشود اعم از حلال گوشت و حرام گوشت يا اختصاص به حلال گوشت دارد ؟ در ميان مفسران و فقها در اين زمينه اتفاق نظر نيست ، ولى مشهور در ميان فقهاء و مفسرين اماميه عموميت حكم است ، و رواياتى كه از طريق اهل بيت (عليهم السلام) وارد شده است اين مطلب را تاييد مىكند ، و اما فقهاى اهل تسنن بعضى مانند ابو حنيفه با ما در اين زمينه موافقند ، ولى بعضى ديگر مانند شافعى آنرا مخصوص حيوانات حلال گوشت دانسته اند ، اما در هر حال حيوانات اهلى را شامل نمىشود ، زيرا به حيوانات اهلى صيد و شكار گفته نمىشود. قابل توجه اينكه در روايات ما نه تنها صيد كردن در حال احرام تحريم شده ، بلكه حتى كمك كردن و اشاره كردن و نشان دادن صيد در حال احرام تحريم گرديده است.
ممكن است بعضى تصور كنند كه صيد و شكار شامل حيوانات حرام گوشت نمىشود ، در حاليكه چنين نيست ، زيرا شكار حيوانات به منظورهاى مختلف انجام مىگردد ، گاهى به منظور استفاده از گوشت و گاهى پوست و گاهى براى رفع مزاحمت آنها انجام مىگردد ، شعر معروفى كه از على (عليه السلام) نقل شده است ، نيز مىتواند شاهدى براى تعميم باشد ، آنجا كه فرمود : صيد الملوك ارانب و ثعالب و اذا ركبت فصيدى الابطال ! شكار سلاطين خرگوش و روباه است ولى شكار من به هنگامى كه وارد ميدان نبرد مىشوم ، قهرمانانند ! ( براى توضيح بيشتر در زمينه اقسام و احكام صيدهاى حرام در حال احرام به كتب فقهى مراجعه شود). سپس به كفاره صيد در حال احرام اشاره كرده ، مىگويد : كسى كه عمدا صيدى را به قتل برساند ، بايد كفاره اى همانند آن از چهار پايان بدهد ( يعنى آن را قربانى كرده و گوشت آن را به مستمندان بدهد). (و من قتله منكم متعمدا فجراء مثل ما قتل من النعم ) . در اينجا منظور از مثل آيا همانندى در شكل و اندازه حيوان است ، به اين معنى كه مثلا اگر كسى حيوان وحشى بزرگى را همانند شتر مرغ صيد كند ، بايد كفاره آنرا شتر انتخاب نمايد ، و يا اگر آهو صيد كند ، براى كفاره ، گوسفند كه تقريبا به اندازه آن است ، قربانى نمايد ، و يا اينكه منظور از مثل همانندى در قيمت است ؟ مشهور و معروف ميان فقهاء و مفسران ، همان معنى اول است ، و ظاهر آيه نيز با آن سازگارتر مىباشد ، چه اينكه با توجه به تعميم حكم نسبت به حيوانات حلال گوشت و حرام گوشت بسيارى از اين حيوانات ، قيمت ثابت و مشخصى ندارند ، كه بتوان همانند آنرا از حيوانات اهلى انتخاب كرد . و در هر حال اين در صورتى است كه همانندى از نظر شكل و اندازه براى آن پيدا بشود ، و در غير اين صورت چاره اى جز اين نيست كه به نوعى تعيين قيمت براى آن شكار نموده ، و همانند آنرا از نظر قيمت از حيوانات اهلى حلال گوشت انتخاب كنند. و از آنجا كه ممكن است مساله همانندى براى بعضى مورد شك و ترديد واقع شود ، قرآن در اين زمينه دستور داده است كه بايد اين موضوع زير نظر دو نفر از افراد مطلع و عادل انجام پذيرد ( يحكم به ذوا عدل منكم). و درباره اينكه اين كفاره در كجا بايد ذبح شود ، دستور مىدهد كه به صورت قربانى و هدى اهداء به كعبه شود و به سرزمين كعبه برسد ( هديا بالغ الكعبة). ضمنا بايد توجه داشت كه مشهور ميان فقهاى ما اين است كه بايد كفاره صيد حال احرام عمره در مكه ذبح شود و صيد حال احرام حج در منى و قربانگاه ، و اين با آيه فوق منافات ندارد ، زيرا همانطور كه گفتيم آيه در مورد احرام عمره نازل شده است. سپس اضافه مىكند كه لازم نيست حتما كفاره به صورت قربانى باشد ، بلكه دو چيز ديگر نيز هر يك مىتوانند جانشين آن شوند ، نخست اينكه معادل پول آن را در راه اطعام مساكين مصرف كند ( او كفارة طعام مساكين ) . و يا معادل آن روزه بگيرد ( او عدل ذلك صياما). گرچه در آيه سخنى از تعداد مساكين كه بايد اطعام شوند و تعداد روزهاى روزه به ميان نيامده است ، ولى قرار گرفتن اينها در كنار يكديگر از يكسو ، و تصريح به لزوم موازنه ميان روزه از سوى ديگر ، نشان مىدهد كه منظور آن نيست كه هر چند نفر مسكين را مىخواهد اطعام كند ، بلكه منظور آن است به مقدار قيمت قربانى بايد بوده باشد ، و اما اينكه معادله ميان روزه و اطعام مسكين چگونه برقرار مىشود از بعضى از روايات استفاده مىشود كه در مقابل هر يك مد طعام ( يعنى تقريبا معادل 750 گرم گندم و مانند آن ) يك روز روزه بگيرد ، و از پاره اى ديگر از روايات استفاده مىشود در مقابل هر دو مد يك روز روزه بگيرد ، و اين در حقيقت به خاطر آن است كه در ماه مبارك رمضان اشخاصى كه قادر بر روزه نيستند بجاى هر روز يك يا دو مد طعام به مستمندان مىدهند ( توضيح بيشتر درباره اين موضوع را در كتب فقهى مطالعه فرمائيد). درباره اينكه آيا شخصى كه مرتكب صيد در حال احرام شده مخير در ميان اين سه چيز است يا بايد ترتيب را در آن رعايت كند ، نخست قربانى نمايد و اگر نتوانست ، اطعام مسكين ، و اگر آن هم ميسر نشد روزه بگيرد ، در ميان مفسران و فقهاء گفتگو است ، اما ظاهر آيه تخيير است. اين كفارات به خاطر آن است كه كيفر كار خلاف خود را ببيند ( ليذوق و بال امره). اما از آنجائى كه هيچ حكمى معمولا شامل گذشته نمىشود ، تصريح مىكند كه خدا از تخلفاتى كه در اين زمينه در گذشته انجام داده ايد ، عفو فرموده است ( عفى الله عما سلف). و هر گاه كسى به اين اخطارهاى مكرر و حكم كفاره اعتنا نكند و باز هم مرتكب صيد در حال احرام شود ، خداوند از چنين كسى انتقام خواهد گرفت و خداوند توانا است ، و به موقع انتقام مىگيرد ( و من عاد فينتقم الله منه و الله عزيز ذو انتقام ) .
در ميان مفسران گفتگو است كه آيا كفاره صيد با تكرار آن تكرار مىشود يا نه ؟ ظاهر آيه اين است كه در صورت تكرار تنها تهديد به انتقام الهى شده و اگر كفاره نيز تكرار مىشد مىبايست تنها به ذكر انتقام الهى قناعت نشود و تكرار كفاره نيز تصريح گردد ، در رواياتى كه از طريق اهلبيت (عليهم السلام) به ما رسيده اين موضوع آمده است.در آيه بعد پيرامون صيدهاى دريا سخن به ميان آورده ، مىگويد : صيد دريا و طعام آن براى شما ( در حال احرام ) حلال است ( احل لكم صيد البحر و طعامه ) .در اينكه منظور از طعام چيست ؟ بعضى از مفسران احتمال داده اند كه مراد ماهيانى است كه بدون صيد ميميرند و بروى آب مىمانند ، در حالى كه مىدانيم اين سخن درست نيست ، زيرا ماهى مرده خوردنش حرام است ، اگر چه در بعضى از روايات اهل تسنن تصريح به حليت آن شده است. آنچه بيشتر از ظاهر آيه استفاده مىشود اين است كه منظور از طعام همان خوراكى است كه از ماهيان صيد شده ترتيب داده شود ، زيرا آيه مىخواهد دو چيز را مجاز كند نخست صيد كردن و ديگر غذاى صيد شده خوردن .ضمنا از مفهوم اين تعبير فتواى معروفى كه در ميان فقهاى ما وجود دارد ، نيز اجمالا استفاده مىشود كه در مورد حيوانات صحرائى نه تنها اقدام به صيد كردن حرام است بلكه خوردن گوشت حيوانات صيد شده نيز مجاز نيست.سپس به فلسفه اين حكم اشاره كرده مىگويد : اين بخاطر اين است كه شما و مسافران بتوانيد بهره ببريد( متاعا لكم و للسيارة). يعنى بخاطر اينكه در حال احرام براى تغذيه به زحمت نيفتيد و بتوانيد از يكنوع صيد بهرهمند شويد ، اين اجازه در مورد صيد دريا به شما داده شده است.و از آنجا كه معمولا مسافران اگر بخواهند ماهى صيد شده را با خود ببرند آن را با نمك آميخته و به صورت ماهى شور در مىآورند ، بعضى از مفسران جمله فوق را به اينگونه تفسير كرده اند كه افراد مقيم مىتواننداز ماهى تازه و مسافران ازماهى شور استفاده كنند.اشتباه نشود اينكه در آيه فوق مىخوانيم صيد دريا براى شما حلال شده مفهومش يك حكم كلى و عمومى درباره صيدهاى دريا نيست ، آنچنانكه بعضى پنداشته اند ، زيرا آيه نمىخواهد اصل حكم صيدهاى دريا را بيان كند ، بلكه هدف آيه اين است كه به محرم اجازه دهد صيدهاى دريا كه قبل از احرام براى او حلال بوده در حال احرام از آن استفاده كند ، و به تعبير ديگر آيه اصل تشريع قانون را بيان نمىكند ، بلكه ناظر به خصوصيات قانونى است كه قبلا تشريع شده است ، و به اصطلاح در مقام بيان از نظر عموميت حكم نيست ، بلكه فقط احكام محرم را بيان مىكند.ولى بار ديگر به عنوان تاكيد به حكم سابق بازگشته ، مىگويد : مادام كه در حال احرام هستيد صيدهاى صحرائى بر شما حرام است ( و حرم عليكم صيد البر ما دمتم حرما ) .و در پايان آيه براى تاكيد تمام احكامى كه ذكر شد مىفرمايد : از خداوندى كه در قيامت در پيشگاه او محشور خواهيد شد بپرهيزيد و با فرمان او مخالفت ننمائيد ( و اتقوا الله الذى اليه تحشرون).فلسفه تحريم صيد در حال احرام مىدانيم حج و عمره از عباداتى است كه انسان را از جهان ماده جدا كرده و درمحيطى مملو از معنويت فرومىبرد.تعينات زندگى مادى ، جنگ و جدالها ، خصومتها ، هوسهاى جنسى ، لذات مادى ، در مراسم حج و عمره به كلى كنار مىروند و انسان به يكنوع رياضت مشروع الهى دست مىزند ، و به نظر مىرسدكه تحريم صيد در حال احرام نيز به همين منظور است. از اين گذشته اگر صيد كردن براى زوار خانه خدا كار مشروعى بود ، با توجه به اينهمه رفت و آمدى كه هر سال در اين سرزمينهاى مقدس مىشود ، نسل بسيارى از حيوانات در آن منطقه كه به حكم خشكى و كم آبى ، حيواناتش نيز كم است ، بر چيده مىشد ، و اين دستور يكنوع حفاظت و ضمانت براى بقاى نسل حيوانات آن منطقه است.مخصوصا با توجه به اينكه در غير حال احرام نيز صيد حرم ، و همچنين كندن درختان و گياهان آن ممنوع است ، روشن مىشود كه اين دستور ارتباط نزديكى با مساله حفظ محيط زيست و نگهدارى گياهان و حيوانات آن منطقه از فنا و نابودى دارد.اين حكم بقدرى دقيق تشريع شده كه نه تنها صيد حيوانات ، بلكه كمك كردن حتى نشان دادن و ارائه صيد به صياد نيز تحريم گرديده چنانكه در روايات وارده از طريق اهل بيت (عليهم السلام) مىخوانيم كه امام صادق (عليه السلام) به يكى از يارانش فرمود : لا تستحان شيئا من الصيد و انت حرام و لا و انت حلال فى الحرم و لا تدلن عليه محلا و لا محرما فيصطاده و لا تشر اليه فيستحل من اجلك فان فيه فداء لمن تعمده : هرگز چيزى از صيد را در حال احرام حلال مشمر ، و همچنين صيد حرم را در غير حال احرام ، و نيز صيد را به شخص محرم و غير محرم نشان مده كه آن را شكار كند و حتى اشاره به آن مكن ( و دستور مده ) تا به خاطر تو صيد را حلال بشمرد زيرا اين كار موجب كفاره براى شخص متعمد مىشود .
إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا أَلَا هذا عَذْبٌ فُراتٌ فَاشْرَبُوا وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ فَاجْتَنِبُوا؛ همانا من در ميان شما دو چيز سنگين و گران ميگذارم، كه اگر بدانها چنگ زنيد هرگز پس از من گمراه نشويد: كتاب خدا و عترت من أهل بيتم، و اين دو از يك ديگر جدا نشوند تا در كنار حوض كوثر بر من درآيند، پس بنگريد چگونه پس از من در باره آن دو رفتار كنيد، آگاه باشيد كه اين (يعنى تمسك بعترت) آب خوشگوار و شيرين است پس بياشاميد، و آن ديگر (يعنى روى برتافتن از ايشان) آب شور و تلخ است و از آن بپرهيزيد
ترجمه : ۷۵ -مسيح فرزند مريم فقط فرستاده ( خدا ) بود پيش از وى نيز فرستادگان ديگرى بودند مادرش نيز زن بسيار راستگوئى بود هر دو غذا می خوردند ( با اين حال چگونه دعوى الوهيت مسيح و عبادت مادرش مريم مىكنيد ؟ ) بنگر چگونه نشانه ها را براى آنها آشكار مىسازيم سپس بنگر چگونه آنها از حق باز داشته مىشوند ؟ ۷۶ -بگو آيا جز خدا چيزى را مى پرستيد كه نه مالك زيان شماست و نه سود شما ، و خداوند شنوا و دانا است. ۷۷-بگو اى اهل كتاب در دين خود غلو ( و زياده روى ) نكنيد و غير از حق نگوئيد و از هوسهاى جمعيتى كه پيشتر از اين گمراه شدند و دگران را گمراه كردند و از راه راست منحرف گشتند پيروى ننمائيد .
تفسیر به دنبال بحثى كه در آيات گذشته درباره غلو مسيحيان درباره حضرت مسيح (عليه السلام) و اعتقاد به الوهيت او گذشت ، در اين آيات با دلائل روشنى در چند جمله كوتاه اين اعتقاد آنها را ابطال مىكند ، نخست مىگويد : چه تفاوتى در ميان مسيح و ساير پيامبران بود كه عقيده به الوهيت او پيدا كرده ايد ، مسيح بن مريم نيز فرستاده خدا بود و پيش از آن رسولان و فرستادگان ديگرى از طرف خدا آمدند ( ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل ) . اگر رسالت از ناحيه خدا دليل بر الوهيت و شرك است پس چرا درباره ساير پيامبران اين مطلب را قائل نمىشويد ؟. ولى مىدانيم كه مسيحيان منحرف هرگز قانع نيستند كه عيسى (عليه السلام) را يك فرستاده خدا بدانند بلكه عقيده عمومى آنها فعلا بر اين است كه او را فرزند خدا و به يك معنى خود خدا مىدانند كه براى بازخريد گناهان بشريت ( نه براى هدايت و رهبرى آنها ) آمده است و لذا به او لقب فادى ( فدا شونده در برابر گناهان بشر ) مىدهند. سپس براى تاييد اين سخن مىگويد : مادر او ، زن بسيار راستگوئى بود ( و امه صديقه ) .اشاره به اينكه اولا كسى كه داراى مادر است و در رحم زنى پرورش پيدا مىكند و اينهمه نياز دارد چگونه مىتواند خدا باشد ؟ و ثانيا اگر مادر او محترم است به خاطر اين است كه او هم در مسير رسالت مسيح (عليه السلام) با او هماهنگ بود و از رسالتش پشتيبانى مىكرد و به اين ترتيب بنده خاص خدا بود و نبايد او را همچون يك معبود همانطور كه در ميان مسيحيان رائج است كه در برابر مجسمه او تا سرحد پرستش خضوع مىكنند ، عبادت كرد. بعد به يكى ديگر از دلائل نفى ربوبيت مسيح (عليه السلام) اشاره كرده ، مىگويد : او و مادرش هر دو غذا مىخوردند ( كانا ياكلان الطعام ) . كسى كه اين چنين نيازمند است كه اگر چند روز غذا به او نرسد قادر بر حركت نيست چگونه مىتواند خدا يا در رديف خدا باشد. و در پايان آيه اشاره به روشنى اين دلائل از يك طرف و لجاجت و سرسختى و نادانى آنها در برابر اين دلائل آشكار از طرف ديگر كرده و مىگويد : بنگر چگونه دلائل را به روشنى براى آنها شرح مىدهيم و سپس بنگر چگونه اينها از قبول حق سرباز مىزنند ( انظر كيف نبين لهم الايات ثم انظر انى يؤفكون ) بنا بر اين تكرار انظر در اين دو جمله اشاره به اين است كه از يكسو در اين دلائل روشن بنگر كه براى توجه هر كس كافى است و از يكسو به عكس - العملهاى منفى و حيرت انگيز آنها بنگر كه براى هر كس تعجب آور است . در آيه بعد براى تكميل استدلال گذشته مىگويد : شما مىدانيد كه مسيح (عليه السلام) خود سر تا پا نيازهاى بشرى داشت و مالك سود و زيان خويش هم نبود تا چه رسد به اينكه مالك سود و زيان شما باشد آيا چيزى را پرستش مىكنيد كه نه مالك زيان شما است ، نه مالك سود شما است ( قل ا تعبدون من دون الله ما لا يملك لكم ضراو لا نفعا). و به همين دليل بارها در دست دشمنان گرفتار شد و يا دوستانش گرفتار شدند و اگر لطف خدا شامل حال او نبود هيچ گامى نمىتوانست بردارد. و در پايان به آنها اخطار مىكند كه گمان نكنيد خداوند سخنان نارواى شما را نمىشنود و يا از درون شما آگاه نيست خداوند هم شنوا است و هم دانا(و الله هو السميع العليم ) جالب اينكه مساله بشر بودن مسيح و نيازهاى مادى و جسمانى او كه قرآن در اين آيات و آيات ديگر روى آن تكيه كرده است يكى از بزرگترين مشكلات براى مسيحيان مدعى خدائى او شده كه براى توجيه آن بسيار دست و پا مىكنند و گاهى ناچار مىشوند براى مسيح دو جنبه قائل شوند جنبه لاهوت و جنبه ناسوت ، از نظر لاهوت فرزند خدا و خود خداست و از نظر ناسوت جسم است و مخلوق خدا و امثال اين توجيهات كه بهترين نشانه ضعف و نادرستى منطق آنها است .به اين نكته نيز بايد توجه كرد كه در آيه بجاى كلمه من ما به كار برده شده كه معمولا براى موجودات غير عاقل ذكر مىشود ، اين تعبير شايد به خاطر آن باشد كه ساير معبودها و بتها از قبيل سنگ و چوب را در عموميت جمله داخل كند و بگويد : اگر پرستش مخلوقى جايز باشد بايد بت پرستى بت پرستان نيز مجاز شمرده شود زيرا در مخلوق بودن همه برابر و مساويند و در حقيقت ايمان به الوهيت مسيح (عليه السلام) يكنوع بت پرستى است نه خدا پرستى .
و در آيه بعد به پيامبر (صلىالله عليه وآله وسلّم) دستور مىدهد كه به دنبال روشن شدن اشتباه اهل كتاب در زمينه غلو درباره پيامبران الهى با استدلالات روشن از آنها دعوت كند كه از اين راه رسما باز گردند و مىگويد ، بگو اى اهل كتاب در دين خود ، غلو و تجاوز از حد نكنيد و غير از حق چيزى مگوئيد ( قل يا اهل الكتاب لا تغلوا فى دينكم غير الحق. البته غلو نصارى روشن است و اما در مورد غلو يهود كه خطاب يا اهل الكتاب شامل آنها نيز مىشود بعيد نيست كه اشاره به سخنى باشد كه درباره عزير مىگفتند و او را فرزند خدا مىدانستند. و از آنجا كه سرچشمه غلو غالبا پيروى از هوا و هوس گمراهان است ، براى تكميل اين سخن مىگويد : از هوسهاى اقوامى كه پيش از شما گمراه شدند و بسيارى را نيز گمراه كردند و از راه مستقيم منحرف گشتند ، پيروى نكنيد ( و لا تتبعوا اهواء قوم قد ضلوا من قبل و اضلوا كثيرا و ضلوا عن سواء السبيل ) اين جمله در حقيقت اشاره به چيزى است كه در تاريخ مسيحيت نيز منعكس است كه مساله تثليث و غلو درباره مسيح (عليه السلام) در قرون نخستين مسيحيت در ميان آنها وجود نداشت بلكه هنگامى كه بت پرستان هندى و مانند آنها به آئين مسيح (عليه السلام) پيوستند ، چيزى از بقاياى آئين سابق را كه تثليث و شرك بود به مسيحيت افزودند و لذا مىبينيم كه ثالوث هندى ( ايمان به خدايان سه گانه برهما ، فيشنو ، سيفا ) از نظر تاريخى قبل از تثليث مسيحيت بوده است و در حقيقت اين انعكاسى از آن است ، در آيه 30 سوره توبه نيز پس از ذكر غلو يهود و نصارى درباره عزير و مسيح (عليه السلام) مىخوانيم يضاهئون قول الذين كفروا من قبل : گفتار آنها شبيه سخنان كافران پيشين است . در اين عبارت دو بار جمله ضلوا درباره كفارى كه اهل كتاب ، غلو را از آنها اقتباس كردند تكرار شده است ، اين تكرار ممكن است به خاطر تاكيد بوده باشد و يا به خاطر اينكه آنها قبلا گمراه بودند و بعد كه با تبليغات خود ديگران را نيز گمراه كردند به گمراهى جديدى افتادند ، زيرا كسى كه سعى مىكند ديگران را هم به گمراهى بكشاند در حقيقت از همه كس گمراه تر است ، چرا كه نيروهاى خود را در مسير بدبختى خويش و ديگران تلف كرده و بار مسئوليت گناهان ديگران را نيز بر دوش كشيده است. آيا كسى كه در جاده مستقيم قرار گرفته هرگز حاضر مىشود كه علاوه بر بار گناه خويش بار گناه ديگران را نيز بر دوش بكشد.
إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا أَلَا هذا عَذْبٌ فُراتٌ فَاشْرَبُوا وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ فَاجْتَنِبُوا؛ همانا من در ميان شما دو چيز سنگين و گران ميگذارم، كه اگر بدانها چنگ زنيد هرگز پس از من گمراه نشويد: كتاب خدا و عترت من أهل بيتم، و اين دو از يك ديگر جدا نشوند تا در كنار حوض كوثر بر من درآيند، پس بنگريد چگونه پس از من در باره آن دو رفتار كنيد، آگاه باشيد كه اين (يعنى تمسك بعترت) آب خوشگوار و شيرين است پس بياشاميد، و آن ديگر (يعنى روى برتافتن از ايشان) آب شور و تلخ است و از آن بپرهيزيد
ترجمه ۱۱۰ ـ كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت. ۱۱۱ ـ و كسى كه گناهى مرتكب شود، به زيان خود مرتكب شده; خداوند، دانا و حكيم است. ۱۱۲ ـ و كسى كه خطا يا گناهى مرتكب شود، سپس بى گناهى را متهم سازد، بار بهتان و گناه آشكارى بر دوش گرفته است.
تفسیر در اين سه آيه در تعقيب بحث هاى مربوط به خيانت و تهمت كه در آيات قبل گذشت، سه حكم كلى بيان شده است: ۱ ـ نخست اشاره به اين حقيقت شده كه راه توبه، به روى افراد بدكار در هر حال باز است، مى فرمايد: «كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود (يا ديگرى) ستم كند و بعد حقيقتاً پشيمان شود، از خداوند طلب آمرزش كند و در مقام جبران بر آيد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت» (وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللّهَ يَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحيماً). بايد توجه داشت كه در آيه دو چيز عنوان شده: يكى «سوء» و ديگرى «ظلم به نفس» ، و با توجه به قرينه مقابله و همچنين ريشه لغوى «سوء» كه به معنى زيان رسانيدن به ديگرى است، چنين استفاده مى شود: هر نوع گناه اعم از اين كه انسان به ديگرى زيان برساند يا به خود، به هنگام توبه حقيقى و جبران، قابل آمرزش است. ضمناً از تعبير يَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحيماً: «خدا را آمرزنده و مهربان مى يابد» استفاده مى شود: توبه حقيقى آن چنان اثر دارد كه انسان در درون جان خود نتيجه آن را مى يابد. از يكسو اثر ناراحت كننده گناه ـ با توجه به غفور بودن خداوند ـ از بين مى رود. و از طرف ديگر، دورى خود از رحمت و الطاف خداوند را كه نتيجه معصيت بود، به مقتضاى رحيميت او، مبدل به نزديكى احساس مى كند. ۲ ـ آيه دوم توضيح همان حقيقتى است كه اجمال آن در آيات قبل گذشت و آن اين كه: هر گناهى كه انسان مرتكب مى شود، بالمآل و در نتيجه به خود ضرر زده و به زيان خود گام برداشته است، مى فرمايد: «كسى كه گناهى مرتكب شود به زيان خود كار كرده» (وَ مَنْ يَكْسِبْ إِثْماً فَإِنَّما يَكْسِبُهُ عَلى نَفْسِهِ). و در پايان آيه به اين اصل اشاره كرده كه: خداوند هم عالم است و از اعمال بندگان با خبر، و هم حكيم است و هر كس را طبق استحقاق خود مجازات مى كند، مى فرمايد: «خداوند همواره دانا و حكيم است» (وَ كانَ اللّهُ عَليماً حَكيماً). و به اين ترتيب، گناهان اگر چه در ظاهر مختلفند، گاهى زيان آن به ديگرى مى رسد و گاهى زيان آن به خويشتن است، اما پس از تحليل نهائى همه به خود انسان باز مى گردد و آثار سوء گناه قبل از همه در روح و جان خود شخص ظاهر مى شود.
۳ ـ و در آخرين آيه اشاره به اهميت گناه تهمت زدن نسبت به افراد بى گناه كرده، مى فرمايد: «هر كس خطا يا گناهى مرتكب شود و آن را به گردن بى گناهى بيفكند، بار بهتان و گناه آشكارى بر دوش گرفته است» (وَ مَنْ يَكْسِبْ خَطيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَريئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً). در اين آيه، گناهانى را كه انسان مرتكب مى شود و به گردن ديگرى مى افكند به دو قسم تقسيم شده: يكى «خطيئة» و ديگرى «اثم». درباره تفاوت ميان اين دو، مفسران و اهل لغت سخن بسيار گفته اند، اما آنچه نزديك تر به نظر مى رسد،: اين است كه: «خطيئة» از «خطا» در اصل، به معنى لغزش ها و گناهانى است كه بدون قصد از انسان سر مى زند و گاهى داراى كفاره و غرامت است، ولى تدريجاً در معنى خطيئه توسعه اى داده شده و هر گناهى اعم از عمد و غير عمد را در بر مى گيرد; زيرا هيچگونه گناهى (اعم از عمد و غير عمد) با روح سليم انسان سازگار نيست و اگر از او سر بزند در حقيقت يك نوع لغزش و خطا است كه شايسته مقام او نيست. نتيجه اين كه: «خطيئة» معنى وسيعى دارد كه هم گناه عمدى و هم غير عمدى را شامل مى شود، ولى «اثم» معمولاً به گناهان عمدى و اختيارى گفته مى شود. «اثم» در اصل، به معنى چيزى است كه انسان را از كارى باز مى دارد و از آنجا كه گناهان، آدمى را از خيرات، باز مى دارند به آنها «اثم» گفته شده است. ضمناً بايد توجه داشت: در آيه در مورد تهمت، تعبير لطيفى به كار برده شده و آن اين كه: گناه را به منزله «تير» قرار داده و انتساب آن به ديگرى را به منزله «پرتاب به سوى هدف». اشاره به اين كه: همان طور كه تيراندازى به سوى ديگرى ممكن است باعث از بين رفتن او شود، پرتاب تير گناه هم به كسى كه مرتكب نشده ممكن است آبروى او را كه به منزله خون او است، از بين ببرد. بديهى است وزر و وبال اين كار، براى هميشه بر دوش فردى كه تهمت زده است باقى خواهد ماند، و تعبير به اِحْتَمَلَ: «بر دوش مى گيرد» نيز اشاره به سنگينى و دوام اين مسئوليت است! تهمت زدن به بى گناه، از زشت ترين كارهائى است كه اسلام آن را به شدت محكوم ساخته است، آيه فوق و روايات متعدد اسلامى كه درباره اين موضوع وارد شده، نظر اسلام را در اين زمينه روشن مى سازد، امام صادق(عليه السلام) از حكيمى چنين نقل مى كند: اَلْبُهْتانُ عَلَى الْبَرِىءِ أَثقَلُ مِنْ جِبال راسِيات: «تهمت زدن به بى گناه از كوه هاى عظيم نيز سنگين تر است»! 1 از طرفى تهمت زدن به افراد بى گناه با روح ايمان سازگار نيست چنان كه از امام صادق(عليه السلام) نقل شده: اِذا اِتَّهَمَ الْمُؤْمِنُ أَخاهُ اِنْماثَ الاِيْمانُ فِى قَلْبِهِ كَما يَنْماثُ الْمِلْحُ فِى الْماءِ: «كسى كه برادر مسلمانش را متهم كند، ايمان در قلب او ذوب مى شود همانند ذوب شدن نمك در آب»! 2 در حقيقت بهتان و تهمت، بدترين انواع دروغ و كذب است، زيرا هم مفاسد عظيم كذب را دارد، هم زيان هاى غيبت، و هم بدترين نوع ظلم و ستم است، و لذا از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمود: مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً أَوْ قالَ فِيْهِما ما لَيْسَ فِيْهِ أَقامَهُ اللّهُ تَعالى يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى تَلٍّ مِنْ نار حَتّى يَخْرُجَ مِمّا قالَهُ: «كسى كه به مرد يا زن با ايمان تهمت بزند و يا درباره او چيزى بگويد كه در او نيست، خداوند در روز قيامت او را بر تلّى از آتش قرار مى دهد تا از مسئوليت آنچه گفته است در آيد» روشن است رواج اين كار ناجوانمردانه در يك محيط، سبب به هم ريختن نظام و عدالت اجتماعى و آلوده شدن حق به باطل و گرفتار شدن بى گناه و تبرئه گنهكار و از ميان رفتن اعتماد عمومى مى شود.
مردى از حضرت صادق عليه السّلام پرسيد چه كسى مانع شد كه فرعون حضرت موسى را نكشت با اينكه گفت: ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسى، مانع نشويد تا بكشم موسى را. فرمود: پاكى ذات و فطرت و صحت نسبش (كه اولاد زنا نبود) مانعش شد زيرا پيغمبران و اولاد پيغمبران را نميكشد مگر زنازاده.
امام سجاد علیه السلام می فرمایند: چهار چيز است كه در هر كس باشد اسلام او كامل است و گناهانش پاك مىشود و پروردگارش را در حالى كه از او راضى است ملاقات مىكند: ۱. كسى كه به خاطر خدا به آنچه كه در برابر مردم تعهد كرده است وفا كند ۲. کسی که زبانش با مردم راست باشد ۳. کسی که از هر كارى كه نزد خدا قبيح است شرم نمايد ۴. کسی که اخلاقش با خانواده اش نيكو باشد.
ترجمه: ۲۶ـ خداوند مى خواهد (راه هاى سعادت را) براى شما آشکار سازد، و به سنت هاى (صحیح) پیشینیان رهبرى کند و توبه شما را بپذیرد. و خداوند دانا و حکیم است. ۲۷ ـ خدا مى خواهد شما را ببخشد (و از آلودگى پاک نماید); اما آنها که پیرو شهواتند، مى خواهند شما به کلى منحرف شوید. ۲۸ ـ خدا مى خواهد کار را بر شما سبک کند; و انسان، ضعیف آفریده شده (و در برابر طوفان غرایز، مقاومت او کم) است.
تفسیر به دنبال احکام مختلف گذشته در زمینه ازدواج، قیود و شروطى که در آیات پیش بیان شد، ممکن است، این سؤال در ذهن جمعى منعکس شود، که: منظور از این همه محدودیت ها و قید و بندهاى قانونى چیست؟ آیا بهتر نبود که آزادى عمل در این مسائل به افراد داده مى شد؟ و همان طور که بعضى از دنیاپرستان از هر وسیله لذت بهره مى گیرند، دیگران هم بهره بردارى کنند؟! آیات فوق در حقیقت پاسخ به این سؤالات مى دهد، و مى گوید: «خداوند مى خواهد به وسیله این مقررات، حقایق را براى شما آشکار سازد، و به راه هائى که مصالح و منافع شما در آن است، شما را رهبرى کند» (یُریدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ). وانگهى شما در این برنامه تنها نیستید، اقوام پاک گذشته نیز این گونه سنت ها داشته اند، «و به سنت هاى صحیح پیشینیان هدایت کند» (وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ). علاوه بر این «خدا مى خواهد شما را ببخشد» (وَ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ). و نعمت هاى خود را که بر اثر انحرافات شما قطع شده، بار دیگر به شما بازگرداند و این در صورتى است که شما از آن راه هاى انحرافى که در زمان جاهلیت و قبل از اسلام داشتید، بازگردید. و در پایان آیه، مى فرماید: «خداوند از اسرار احکام خود آگاه است، و روى حکمت خود آنها را براى شما تشریع کرده است» (وَ اللّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ). در آیه بعد، مجدداً تأکید مى کند، که «خدا به وسیله این احکام مى خواهد، نعمت ها و برکاتى که بر اثر آلودگى به شهوات از شما قطع شده، به شما بازگردد» (وَ اللّهُ یُریدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ). «ولى شهوت پرستانى که در امواج گناهان غرق هستند، مى خواهند شما از طریق سعادت به کلى منحرف شوید» (وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمیلُوا مَیْلاً عَظیماً) و همانند آنها از فرق تا قدم، آلوده انواع گناهان گردید. اکنون شما فکر کنید، آیا آن محدودیت آمیخته با سعادت و افتخار، براى شما بهتر است؟ یا آزادى و بى بندوبارى توأم با آلودگى و نکبت و انحطاط؟! این آیات، در حقیقت به افرادى که در عصر و زمان ما نیز به قوانین مذهبى ـ مخصوصاً در زمینه مسائل جنسى ـ ایراد مى کنند، پاسخ مى گوید، که این آزادى هاى بى قید و شرط، سرابى بیش نیست، و نتیجه آن، انحراف عظیم از مسیر خوشبختى، تکامل انسانى و گرفتار شدن در بیراهه ها و پرتگاه ها است که نمونه هاى زیادى از آن را با چشم خودمان به شکل متلاشى شدن خانواده ها، انواع جنایات جنسى، فرزندان نامشروع جنایت پیشه و انواع بیمارى هاى آمیزشى و ناراحتى هاى روانى، مشاهده مى کنیم. سپس در آخرین آیه مى فرماید: «حکم سابق درباره آزادى ازدواج با کنیزان تحت شرائط معین، در حقیقت یک نوع تخفیف و توسعه محسوب مى شود» (یُریدُ اللّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ). و در بیان علت آن مى فرماید: «زیرا انسان ضعیف آفریده شده» (وَ خُلِقَ الإِنْسانُ ضَعیفاً). و در برابر طوفان غرائز گوناگون که از هر سو به او حملهور مى شود، باید طرق مشروعى براى ارضاى غرائز به او ارائه شود، تا بتواند خود را از انحراف حفظ کند.
۱۹ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَة مُبَیِّنَة وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیْراً کَثیراً
ترجمه ۱۹ ـ اى کسانى که ایمان آورده اید! براى شما حلال نیست که از زنان، از روى اکراه (و ایجاد ناراحتى براى آنها،) ارث ببرید! و آنان را تحت فشار قرار ندهید که قسمتى از آنچه را به آنها داده اید (از مهر)، تملک کنید! مگر این که آنها عمل زشت آشکارى انجام دهند. و با آنان، به طور شایسته رفتار کنید! و اگر از آنها (به جهتى) کراهت داشتید، (فوراً تصمیم به جدائى نگیرید;) چه بسا چیزى خوشایند شما نباشد، و خداوند خیر فراوانى در آن قرار مى دهد!
شان نزول در تفسیر «مجمع البیان» از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که این آیه درباره کسانى نازل گردیده که همسران خود را بدون این که همچون یک همسر با آنها رفتار کنند، نگه مى داشتند، به انتظار این که آنها بمیرند و اموالشان را تملک کنند و از «ابن عباس» نقل شده که: آیه فوق درباره افرادى نازل شده که همسرانشان مهر سنگین داشتند و در عین این که تمایل به ادامه زناشوئى با آنها نداشتند، به خاطر سنگین بودن مهر، حاضر به طلاق آنها نمى شدند، و آنها را تحت فشار قرار مى دادند تا مهرشان را ببخشند و طلاق گیرند جمعى از مفسران براى آیه فوق شأن نزول دیگرى نقل کرده، که متناسب با این آیه نیست، بلکه متناسب با آیه 22 است که ما آن را به خواست خدا در ذیل همان آیه خواهیم آورد.
تفسیر در آغاز سوره گفتیم آیات این سوره با بسیارى از اعمال نارواى دوران جاهلیت مبارزه مى کند، آیه مورد بحث به چند عادت ناپسند آن دوران اشاره کرده و به مسلمانان هشدار داده که آلوده آنها نشوند: از جمله همان طور که در شأن نزول گفته شد، یکى از رفتارهاى ظالمانه مردان، در دوران جاهلیت این بود که با زنان ثروتمندى که از زیبائى بهره اى نداشتند ازدواج مى کردند، سپس آنها را به حال خود وامى گذاردند، نه آنها را طلاق مى دادند و نه همچون یک همسر با آنها رفتار مى نمودند، به امید این که مرگشان فرا رسد و اموالشان را تملک کنند، مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! براى شما حلال نیست که از زنان از روى اکراه و ایجاد ناراحتى، ارث ببرید» (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً). و به این ترتیب، عمل فوق را محکوم ساخته است. و یکى دیگر از عادات نکوهیده آنها این بود که زنان را با وسائل گوناگون، تحت فشار مى گذاشتند تا مهر خود را ببخشند و طلاق گیرند، این کار مخصوصاً بیشتر در موقعى بود که زن مهریه سنگینى داشت، آیه فوق این کار را ممنوع ساخته، مى فرماید: «و آنها را تحت فشار قرار ندهید، به خاطر این که قسمتى از آنچه را به آنها پرداخته اید، تملک کنید» (وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ). ولى این حکم استثنائى دارد که در جمله بعد به آن اشاره شده است و آن این که: اگر آنها مرتکب عمل زشت و ننگینى گردند، شوهران مى توانند آنها را تحت فشار قرار دهند، تا مهر خود را حلال کرده و طلاق بگیرند، مى فرماید: «مگر این که آنها عمل زشت آشکارى انجام دهند» (إِلاّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَة مُبَیِّنَة). در حقیقت این کار یک نوع مجازات و شبیه گرفتن غرامت در برابر کارهاى نارواى این دسته از زنان بود. آیا منظور از فاحِشَة مُبَیِّنَة: «عمل زشت آشکار» در آیه فوق، خصوص اعمال منافى عفت است، یا هر گونه ناسازگارى شدید؟ در میان مفسران گفتگو است. اما در حدیثى که از امام باقر(علیه السلام) نقل شده، تصریح گردیده: مراد «نشوز» است گر چه مرحوم «طبرسى» مى گوید: اولى این است که هر گونه معصیتى را شامل شود. و بعید نیست منظور هر گونه مخالفت شدید زن، نافرمانى و ناسازگارى را شامل شود، نه هر مخالفت جزئى; زیرا در مفهوم کلمه «فاحشة» اهمیت و فوق العادگى افتاده است و ذکر کلمه «مُبَیِّنَة» نیز آن را تأکید مى کند. سپس دستور معاشرت شایسته و رفتار انسانى مناسب با زنان را صارد مى کند، مى فرماید: «با آنها به طور شایسته معاشرت کنید» (وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ). و به دنبال آن، اضافه مى کند: حتى اگر به جهاتى از همسران خود رضایت کامل نداشته باشید و بر اثر امورى آنها در نظر شما ناخوشایند باشند، فوراً تصمیم به جدائى و یا بد رفتارى نگیرید و تا آنجا که در قدرت دارید مدارا کنید; زیرا ممکن است شما در تشخیص خود گرفتار اشتباه شده باشید، و آنچه را نمى پسندید خداوند در آن خیر، برکت و سود فراوانى قرار داده باشد، مى فرماید: «و اگر از آنها (به جهتى) کراهت داشتید (فوراً تصمیم به جدائى نگیرید) چه بسا چیزى خوشایند شما نباشد و خداوند خیر فراوانى در آن قرار مى دهد» (فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیْراً کَثیراً). بنابراین، تا کارد به استخوان شما نرسد، سزاوار است معاشرت به معروف و رفتار شایسته را ترک نکنید، به خصوص این که بسیار مى شود همسران درباره یکدیگر گرفتار سوء ظن هاى بى دلیل و حب و بغض هاى بى جهت مى گردند و قضاوت هاى آنها در این حال، غالباً نادرست مى باشد، تا آنجا که خوبى ها در نظرشان بدى و بدى ها در نظرشان خوبى جلوه مى کند، ولى با گذشت زمان و مدارا کردن، تدریجاً حقایق آشکار مى شود. ضمناً باید توجه داشت تعبیر «خَیْراً کَثیراً» در آیه، مفهوم وسیعى دارد که یکى از مصادیق روشن آن فرزندان صالح، با لیاقت و ارزشمند است.
ترجمه ۱۸۷ ـ و (به خاطر بیاورید) هنگامى را که خدا، از کسانى که کتاب (آسمانى) به آنها داده شده، پیمان گرفت که حتماً آن را براى مردم آشکار سازید و کتمان نکنید! ولى آنها، آن را پشت سر افکندند; و به بهاى کمى فروختند; و چه بد متاعى مى خرند؟!
تفسیر به دنبال ذکر پاره اى از خلافکارى هاى اهل کتاب، این آیه، به یکى دیگر از اعمال زشت آنها که مکتوم ساختن حقایق بوده اشاره مى کند، مى فرماید: «به یاد آرید زمانى را که خداوند از اهل کتاب پیمان گرفت که آیات کتاب را براى مردم آشکار سازید، و هرگز آن را کتمان نکنید» ( وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ میثاقَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنّاسِ وَ لا تَکْتُمُونَهُ ). جالب توجه این که: جمله «لَتُبَیِّنُنَّهُ» با این که با لام قسم و نون تأکید ثقیله همراه است و نهایت تأکید را مى رساند، باز با جمله «وَ لا تَکْتُمُونَهُ» بدرقه شده است که آن هم دستور به عدم کتمان مى دهد. از مجموع این تعبیرات بر مى آید که خداوند به وسیله پیامبران پیشین، مؤکدترین پیمان را از آنها براى بیان حقایق گرفته بوده، اما با این همه، در این پیمان محکم الهى خیانت کردند و حقایق کتب آسمانى را کتمان نمودند، لذا مى فرماید: «آنها کتاب خدا را پشت سر انداختند» ( فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ ). این جمله کنایه جالبى است از عمل نکردن و به دست فراموشى سپردن; زیرا انسان هر برنامه اى را که مى خواهد ملاک عمل قرار دهد، پیش روى خود مى گذارد و پى در پى به آن نگاه مى کند، ولى هر گاه نخواهد به آن عمل کند، و به کلى به دست فراموشى بسپارد، آن را از پیش رو برداشته پشت سر مى افکند. در جمله بعد، اشاره به دنیاپرستى شدید و انحطاط فکرى آنها مى کند و مى فرماید: «آنها با این کار تنها بهاى ناچیزى به دست آوردند و چه بد متاعى خریدند» ( وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلیلاً فَبِئْسَ ما یَشْتَرُونَ ). اگر آنها در برابر این خیانت بزرگ (کتمان حقایق)، ثروت عظیمى گرفته بودند جاى این بود که گفته شود، عظمت آن مال و ثروت، چشم و گوش آنها را کور و کر ساخته، ولى تعجب در این است که همه اینها را به متاع قلیلى فروختند (البته منظور از این جمله، کار دانشمندان دون همت آنها است). آیه فوق، گرچه درباره دانشمندان اهل کتاب (یهود و نصارى) وارد شده ولى در حقیقت اخطارى به تمام دانشمندان و علماى مذهبى است که آنها موظفند در تبیین و روشن ساختن فرمان هاى الهى و معارف دینى بکوشند، و خداوند از همه آنها پیمان مؤکدى در این زمینه گرفته است. توجه به ماده «تبیین»، که در آیه فوق به کار رفته، نشان مى دهد: منظور تنها تلاوت آیات خدا و یا نشر کتب آسمانى نیست، بلکه منظور این است، حقایق آنها را عریان و آشکار در اختیار مردم بگذارند، تا به روشنى همه توده ها از آن آگاه گردند، و به روح و جان آنها برسند، و آنها که در تبیین، توضیح، تفسیر و روشن ساختن مسلمانان کوتاهى کنند، مشمول همان سرنوشتى هستند که خداوند در این آیه و مانند آن براى علماى یهود بیان کرده است. از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل شده: مَنْ کَتَمَ عِلْماً عَنْ أَهْلِهِ أُلْجِمَ یَوْمَ الْقِیامَةِ بِلِجام مِنْ نار: «هر کس که علم و دانشى را از آنها که اهل آن هستند (و نیاز به آن دارند) کتمان کند خداوند در روز رستاخیز، دهنه اى از آتش به دهان او مى زند» «حسن بن عمار» مى گوید: روزى نزد «زهرى» رفتم ـ بعد از آن که نقل حدیث را براى مردم ترک گفته بود ـ و به او گفتم: احادیثى که شنیده اى براى من بازگو، به من گفت: مگر تو نمى دانى که من دیگر براى کسى حدیث نقل نمى کنم! گفتم: به هر حال، یا تو براى من حدیث بگو یا من براى تو حدیث نقل مى کنم، گفت: تو حدیث بگو! گفتم: از على(علیه السلام) نقل شده که مى فرمود: ما أَخَذَ اللّهُ عَلى أَهْلِ الْجَهْلِ أَنْ یَتَعَلَّمُوا حَتّى أَخَذَ عَلى أَهْلِ الْعِلْمِ أَنْ یُعَلِّمُوا: «خداوند از افراد نادان پیمان نگرفته که دنبال علم و دانش بروند، مگر این که قبل از آن از علماء و دانشمندان پیمان گرفته است که به آنها علم بیاموزند»! 2 هنگامى که این حدیث تکان دهنده را براى او خواندم، سکوت خود را شکست و گفت: اکنون بشنو تا براى تو بگویم و در همان مجلس، چهل حدیث براى من روایت کرد! 3 براى اطلاع بیشتر از خیانت دانشمندان اهل کتاب، به آیات 79 و 174 سوره «بقره» و آیات 71 تا 77 سوره «آل عمران» مراجعه شود.
لَا تَسْتَقِلُّوا قَلِيلَ الرِّزْقِ فَتُحْرَمُوا كَثِيرَه؛ رزق و روزی کم را ناچیز نشماریدزیرا این کار، شما را از رزق و روزی فراوان منع می کند(بحارالانوار،ج75،ص347)
ترجمه ۱۶۴ـ خداوند بر مؤمنان منت نهاد (نعمت بزرگى بخشید) هنگامى که در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت; که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد; و البته پیش از آن، در گمراهى آشکارى بودند.
تفسیر در این آیه، سخن از بزرگ ترین نعمت الهى یعنى نعمت «بعثت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) » به میان آمده است و در حقیقت، پاسخى است به سؤالاتى که در ذهن بعضى از تازه مسلمانان، بعد از جنگ احد خطور مى کرد، که: چرا ما این همه گرفتار مشکلات و مصائب شویم؟ قرآن به آنها مى گوید: «خداوند بر مؤمنان منت گذارد (نعمت بزرگى بخشید) هنگامى که در میان آنها پیامبرى بر انگیخت» ( لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً ). بنابراین، اگر در این راه، متحمل خسارت هائى شده اید، فراموش نکنید که خداوند، بزرگ ترین نعمت را در اختیار شما گذاشته، پیامبرى مبعوث کرده که شما را تربیت مى کند، و از گمراهى هاى آشکار بازمى دارد. هر اندازه براى حفظ این نعمت بزرگ، تلاش کنید و هر بهائى بپردازید باز هم ناچیز است. جالب توجه این که: ذکر این نعمت با جمله: لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِیْنَ: «خداوند بر مؤمنان منت گذارد» شروع شده است که شاید در بدو نظر تصور شود نا زیبا است. ولى هنگامى که به ریشه اصلى لغت «منّت» باز مى گردیم مطلب کاملاً روشن مى شود. توضیح این که: همان طور که «راغب» در کتاب «مفردات» مى گوید: این کلمه در اصل از «مَنّ» به معنى سنگ هائى است که با آن وزن مى کنند، به همین دلیل هر نعمت سنگین و گران بهائى را «منّت» مى گویند، که اگر جنبه عملى داشته باشد یعنى کسى عملاً نعمت بزرگى به دیگرى بدهد کاملاً زیبا و ارزنده است. و اما اگر کسى کار کوچک خود را با سخن، بزرگ کند و به رخ افراد بکشد، کارى است بسیار زشت. بنابراین، منّتى که نکوهیده است به معنى بزرگ شمردن نعمت ها در گفتار است، اما منّتى که زیبنده است همان بخشیدن نعمت هاى بزرگ است. خداوند در آیه فوق مى فرماید: پروردگار بر مؤمنان منت گذارد یعنى نعمت بزرگى عملاً در اختیار آنها نهاد. اما این که چرا تنها نام مؤمنان برده شده ـ در حالى که بعثت پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى هدایت عموم بشر است ـ به خاطر این است که از نظر نتیجه و تأثیر، تنها مؤمنان هستند که از این نعمت بزرگ استفاده مى کنند و آن را عملاً به خود اختصاص مى دهند. پس از آن مى فرماید: یکى از مزایاى این پیامبر(صلى الله علیه وآله) این است که: «او از جنس خود آنها و از نوع بشر است» ( مِنْ أَنْفُسِهِمْ ). نه از جنس فرشتگان و مانند آنها، تا احتیاجات و نیازمندى هاى بشر را دقیقاً درک کنند و دردها و مشکلات و مصائب و مسائل زندگى آنها را لمس نماید و با توجه به آن به تربیت آنها اقدام کند. به علاوه مهمترین قسمت برنامه تربیتى انبیاء، تبلیغات عملى آنها است به این معنى که اعمال آنها بهترین سرمشق و وسیله تربیت است; زیرا با «زبان عمل»، بهتر از هر زبانى مى توان تبلیغ کرد و این در صورتى امکان پذیر است که تبلیغ کننده از جنس تبلیغ شونده باشد، با همان خصائص جسمى و با همان غرائز و ساختمان روحى. اگر پیامبران مثلاً از جنس فرشتگان بودند، این سؤال براى مردم باقى مى ماند که اگر آنها گناه نمى کنند آیا به خاطر این نیست که شهوت و غضب و نیازها و غرائز گوناگون بشرى ندارند؟ به این ترتیب، برنامه تبلیغات عملى آنها تعطیل مى شد، لذا پیامبران از جنس بشر انتخاب شدند با همان نیازها و غرائز تا بتوانند سرمشقى براى همگان باشند. سپس مى گوید: این پیامبر(صلى الله علیه وآله) سه برنامه مهم را درباره آنها اجرا مى کند: «آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد» ( یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ ). بنابراین، وظیفه نخست، خواندن آیات پروردگار بر آنها و آشنا ساختن گوش ها و افکار با این آیات است. و دیگر تعلیم، یعنى وارد ساختن این حقایق در درون جان آنها و به دنبال آن، تزکیه نفوس و تربیت ملکات اخلاقى و انسانى.
از آنجا که هدف اصلى و نهائى تربیت است، در آیه، قبل از تعلیم ذکر شده، در حالى که از نظر تربیت طبیعى، تعلیم بر تربیت مقدم است. جمعیتى که از حقایق انسانى به کلى دورند، به آسانى تحت تربیت قرار نمى گیرند بلکه باید مدتى گوش هاى آنها را با سخنان الهى آشنا ساخت و وحشتى را که قبلاً از آن داشتند از آنها دور کرد، سپس وارد مرحله تعلیم اصولى شد و به دنبال آن محصول تربیتى آن را گرفت. این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد که منظور از تزکیه ، پاک ساختن آنها از پلیدى هاى شرک، عقائد باطل، خرافى و خوهاى زشت حیوانى بوده; زیرا مادام که نهاد آدمى از این آلودگى ها پاک نشود، ممکن نیست آماده تعلیم کتاب الهى و حکمت و دانش واقعى شود، همان طور که اگر لوحى را از نقوش زشت، پاک نکنى هرگز آماده پذیرش نقوش زیبا نخواهد شد و به همین جهت تزکیه در آیه فوق بر تعلیم کتاب و حکمت یعنى معارف بلند و عالى اسلامى، مقدم شده است. اهمیت یک نعمت بزرگ آن گاه روشن مى شود که زمان برخوردارى از آن را با زمان هاى قبل مقایسه کنیم و فاصله آن دو را بیابیم، قرآن در جمله فوق مى گوید: «هر چند درست است که آنها پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند» ( وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلال مُبین ). یعنى نگاهى به دوران قبل از اسلام بکنید و ببینید در چه حال و روزى بودید و از کجا به کجا رسیدید. جالب توجه این که: قرآن از وضع دوران جاهلیت به ضَلال مُبِیْن: «گمراهى آشکار» تعبیر کرده است; زیرا: ضلال و گمراهى انواع و اقسامى دارد، بعضى از وسائل گمراهى طورى است که انسان به آسانى نمى تواند باطل بودن آنها را بفهمد و گاهى چنان است که هر کس مختصر عقل و شعورى داشته باشد، فورى پى به آن مى برد. مردم دنیا به ویژه مردم جزیرة العرب در زمان بعثت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در ضلالت و گمراهى روشنى بودند، سیه روزى و بدبختى، جهل و نادانى، و آلودگى هاى گوناگون معنوى در آن عصر، تمام نقاط جهان را فرا گرفته بود، و این وضع نا بسامان بر کسى پوشیده نبود.
ای معاویه! گروهی بسیار از مردم را به هلاکت کشاندی، و با گمراهی خود فریبشان دادی، و در موج سرکش دریای جهالت خود غرقشان کردی، که تاریکیها آنان را فرا گرفت، و در امواج انواع شبهات غوطهور گردیدند، که از راه حق به بیراه افتادند، و به دوران جاهلیت گذشتگانشان روی آوردند، و به ویژگیهای جاهلی خاندانشان نازیدند، جز اندکی از آگاهان که مسیر خود را تغییر دادند، پس از آنکه تو را شناختند از تو جدا شدند، و از یاری کردن تو به سوی خدا گریختند، زیرا تو آنان را به کار دشوار واداشتی، و از راه راست منحرفشان ساختی. ای معاویه! در کارهای خود از خدا بترس، و اختیارت را از کف شیطان درآور، که دنیا از تو بریده و آخرت به تو نزدیکشده است
من جلس مجلسا یحیی فیه امرنا لم یمت قلبه یوم تموت القلوب.
امام رضا علیه السلام فرمود: هر کس در مجلسی بنشیند که در آن، امر (و خط و مرام ما) احیا می شود، دلش در روزی که دلها می میرند، نمی میرد.بحار الانوار، ج 44، ص .278
امام صادق «علیه السلام»
حسین بن محبوب گوید: من شنیدم از امام صادق «علیه السلام» فرمودند: موضع قبر امام حسین «علیه السلام» از روزی که در آن مدفون شده است، باغی است از باغهای بهشتی و فرمودند: موضع قبر او چشمه و قناتی از چشمه های بهشت است.
حضرت آیت‌الله امام خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی بمناسبت سالروز ولادت رسول اکرم(ص) و امام صادق(ع) 13 /آبان/ 1399
سیاست ما درباره آمریکا با رفت‌وآمد اشخاص تغییر نمیکند باید قوی شویم تا مأیوس شوند
دشمنی و معارضه همه‌جانبه استکبار و صهیونیزم با اسلام:
می‌گویند یک آدم کشته شده است، خوب برای او ابراز تأسف و محبت کنید؛ چرا صریحاً از آن کاریکاتور خبیثانه حمایت می‌کنید؟ حمایت تلخ و زشت دولت فرانسه و برخی کشورهای دیگر نشان می‌دهد پشت این کارهای موهن، مانند برهه‌های قبل یک تشکیلات و برنامه ریزی وجود دارد.
علاج قطعی تحریم با تکیه بر توان داخل نه عقب‌نشینی در برابر آمریکا 10 /مرداد/ 1399
اختلاف از شیطان است. وحدت میان مؤمنان از خداست. جند شیطان را از بین ببرید. اگر توانستید این وحدتی را که وجود دارد، حفظ کنید، مردمی بودن این انقلاب حفظ خواهد شد. ... به وسیله‌ی تفرقه‌افکنی دشمن سعی میکند مردم را از صحنه خارج کند، یا به وسیله‌ی دل‌سرد کردن مردم. کاری نشده، چه کردند؟ یا به وسیله‌ی شایعه‌پراکنی و اشاعه‌ی دروغ. احیاناً بزرگ کردن نقطه‌های ضعف کوچک. یا به وسیله‌ی تخریب، ارعاب، ... تا مردم بترسند ... 1361/03/14
امام خامنه ای:
دشمن، یعنی به طور آشکار آمریکا، سلطه‌های ضد اسلامی دیگر، عوامل داخلی، گروهکها، منافقین و غیرُهِم همه درصدد این هستند که به نحوی این حضور مردمی را از ما بگیرند. ما باید در مقابل آنها بایستیم و این حضور مردمی را حفظ کنیم. مردمی بودن، راز اصلی انقلاب ماست و همه از بالاترین سطوح کشور تا مردم عادی موظفند این حضور عمومی را حفظ کنند. 1361/03/14
شهید مدافع حرم شهید محمد مرادی (ابو ابوالفضل) تاریخ شهادت : 1395/05/10 | راموسه - حلب - سوریه
بخشی از وصیت نامه:
مکتب ما مکتب حسین (ع) است. ما فرزندان عاشوراییم و فریاد آزادی خواهی را سر می‌دهیم هرجا مظلومی به کمک ما احتیاج داشت به کمک او می‌شتابیم از مردن باک نداریم، اجازه نمی‌دهیم تکفیری‌های پلید به نیت شیطانی خود دست پیدا کنند، همان طوری که مولای ما علی (ع) آنها را در خوارج ریشه کن کرد، با امید به خدا و صاحب و آقایمان امام زمان (عج) نسل‌شان را از روی زمین ریشه کن خواهیم کرد.
و آخرین دعایم اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج
شهید علیرضا قنبریان علویجه | شهادت: بیست و سوم بهمن ماه 1364 در فاو عراق
بخشی از وصیت نامه:
صبر و استقامت پیشه بگیرید و اگر جنازه ای نداشتم ناراحت نباشید و خدا را شکر کنید و صبر و استقامت از خودتان نشان دهید و از امام میخواهم که صبر کند همانطوری که محمدرضا را دید و صبر کرد و از پدر و مادرم خیلی خیلی حلالیت می طلبم چون میدانم آدم خوبی نبودم و میدانم از دستم ناراحت هستید و از زن برادرم هم خیلی خیلی حلالیت می طلبم و امیدوارم همانطور که محمد رضا فرمود فرزندانت را در خط اسلام بزرگ کنید و از خواهرم میخواهم که حجابش را حفظ کند که سیاهی حجاب تو از سرخی خون ما کوبنده تر است ... از خواهرم میخواهم که حجابش را حفظ کند که سیاهی حجاب تو از سرخی خون ما کوبنده تر است
شهید علیرضا قنبریان علویجه | شهادت: بیست و سوم بهمن ماه 1364 در فاو عراق
بخشی از وصیت نامه:
و ای به حال ما آن موقع که جزو مردم کوفه باشیم و اسم ما را در تاریخ جزو مردم کوفه بنویسند ... ما در ره عشق نقض پیمان نکنیم اگر جان طلبد دریغ از جان نکنیم دنیا اگر از یزیدیان پر شود ما پشت به سالار شهیدان نکنیم
شهید رضا حيدري | شهادت: بيست و هشتم دي 1365 در پاسگاه زيد عراق
بخشی از وصیت نامه
وحدت، اسلام را زنده نگاه داشته است آن را حفظ کنید
سخنی با شما که همه‌اش نق می‌زنید و میخواهم از شما چند سوال بکنم؛ إن‌شاءالله به آن پاسخ صحیح بدهید، آیا شما نمی‌دانید برای چه زندگی می‌کنید؟ آیا شما نمی‌دانید برای چی به این دنیا آمدهاید؟ آیا نمی‌دانید باید فردای قیامت حساب پس بدهید؟ آیا شما نمی‌دانید باید زیر خروارهاخاك بخوابید تا انتظار قیامت را بکشید؟ الحمدالله اینها را از بنده بیشتر می‌دانید این موضوع را خود دیدید و شنیدید که چگونه دیگران رفتند ولی نمی‌دانم چرا توجه به این مسئله ندارید و فقط نق می‌زنند این جنگ چیست. این روحانیت چیست. برای کمبود غذا نق می‌زنند. نمی‌دانم اینها برای چیست؟ آیا این از ضعف ایمان شماست یا نه؟! از منافقان صدر اسلام هستيد؟! اینچنین کردند با پیامبر(ص) که شما می‌کنید.
نهج البلاغه (هشدار از تبلیغات دروغین یاران معاویه در مراسم حج)
پس از یاد خدا و درود، همانا مامور اطلاعاتی من در شام به من اطلاع داده که گروهی از مردم شام برای مراسم حج به مکه میآیند، مردمی کوردل، گوشهایشان در شنیدن حق ناشنوا، و دیده هایشان نابینا، که حق را از راه باطل میجویند، و بنده را در نافرمانی از خدا، فرمان میبرند، دین خود را به دنیا میفروشند، و دنیا را به بهای سرای جاودانه نیکان و پرهیزکاران میخرند، در حالی که در نیکیها، انجامدهنده آن پاداش گیرد، و در بدیها جز بدکار کیفر نشود. پس در اداره امور خود هشیارانه و سرسختانه استوار باش، نصیحتدهندهای عاقل، پیرو حکومت، و فرمانبردار امام خود باش، مبادا کاری انجام دهی که به عذرخواهی روی آوری، نه به هنگام نعمتها شادمان و نه هنگام مشکلات سست باشی. با درود.
عضو شوید
عضویت سریع
_gbjl.gif)
_photo_۲۰۲۱-۱۰-۰۳_۱۱-۴۴-۵۰_j93.png)
آمار مطالب
آمار بازدید